Saga - 2014, Blaðsíða 114

umfjöllunarefni en yfirgnæfir það (bls. 124–157). Í fimmta kafla er lýst
aðdraganda að stofnun kleppsspítala árið 1907 og starfseminni í fyrstu; það
er þéttasti kaflinn í þeim skilningi að umfjöllun er hnitmiðuð og söguþráður
skýr (bls. 159–187), þótt æskilegt hefði verið að fara dýpra í nokkur atriði
eins og annar andmælandi mun víkja að á eftir. Í lokin koma stuttar niður -
stöður (bls. 189–193), sem eru lítið annað en samantekt á efni ritgerðarinnar
og ekki er aukatekið orð eða innblástur um frekari rannsóknir sem mætti
vinna á þessu sviði.
Þá hefjast eiginleg andmæli. Andmælendur hafa skipt með sér verkum
á þann veg að fyrsti andmælandi ræðir notkun óútgefinna heimilda, reifar
sitthvað sem hefur farið framhjá doktorsefni og nefnir atriði sem hefði þurft
að athuga betur, auk þess sem fundið verður að óvarlegri notkun sagna -
þátta. Annar andmælandi gerir notkun manntala að umtalsefni, meðal ann-
ars með tilliti til kynjaskiptingar, harmar að sakhæfi skuli ekki vera kannað
sérstaklega og spyr nánar út í aðdragandann að stofnun geðspítala á kleppi
árið 1907. Loks ræðir hann sjónarhorn ritgerðarinnar í samhengi við rann-
sóknarhefð í geðheilbrigðissögu.
II
Mörg góð dæmi tekur doktorsefni úr dómsgögnum og einkabréfum, en það
breytir ekki því að rétt hefði verið að gera betri grein fyrir óprentuðum
heimildum og útskýra valið, enda má vera ljóst að í vinnu við mikilvæga
heimildaflokka hafa verið teknar einhvers konar stikkprufur:
a) Gögn hreppa. Mikið er lagt upp úr fátækralögum og því að stór hluti
geðsjúklinga hafi verið þurfamenn. Á einum stað segir beinlínis: „Í hrepps-
bókum er að finna upplýsingar um hvernig bændur skiptu á milli sín út -
svari og deildu því niður á þá sem vistuðu niðursetninga yfir fardagaárið
og var þess stundum getið ef viðkomandi taldist geðveikur“ (bls. 58).
Gjörðabækur fátækranefndar Reykjavíkur árin 1847–1906 eru þaulnýttar en
aðeins vísað til þriggja hreppsbóka úr öðrum landshlutum; það eru Skinna -
staðahreppur í Norður-Þingeyjarsýslu árin 1880–1911, Arnarnes shreppur í
eyjafirði 1875–1906 og Austur-Landeyjahreppur í Rangárvallasýslu 1857–
1882. enginn vafi leikur á því að margir þeirra einstaklinga sem getið er í rit-
gerðinni hafa verið færðir til bókar í öllum hinum hreppunum sem til eru
gögn úr frá þessum árum, auk þess sem ýmislegt nýtt og spennandi hefði
áreiðanlega komið í ljós. Í nokkrum tilvikum eltir doktorsefni fólk uppi í
kirkjubókum, en af hverju ekki í hreppsbókum líka? Úrskurðir æðri stjórn-
valda um skyldur og ágreining hreppa eru tilgreindir (bls. 67) en málum
ekki fylgt eftir niður eftir kerfinu.
b) Ársskýrslur héraðslækna. Þær eru vissulega óspart notaðar en ekki á
nógu markvissan eða kerfisbundinn hátt. Til dæmis er í neðanmálsgrein 167
á bls. 113 ógnvekjandi listi yfir ársskýrslur þar sem fram kemur greiningin
andmæli112
Saga haust 2014 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:15 Page 112