Saga - 2014, Blaðsíða 62

Minni og minning heyra einstaklingnum til en verða jafnframt
fyrir félagslegum áhrifum eins og nánar verður vikið að síðar.
Frumkvöðull félagslegra minningarannsókna, Maurice Halbwachs,
gekk skrefinu lengra og færði minningahugtakið yfir á hópa fólks
og kallaði sameiginlega minningu. Hér verður fjallað um minnis-
hugtakið frá þessu félagslega og menningarlega sjónarhorni.
Sálfræðin og læknisfræðin sinna að jafnaði öðrum hliðum minnis og
minninga, svo sem minnishæfileikanum, þó að þessar greinar hafi
einnig ýmislegt til málanna að leggja sem á erindi í hug- og félags-
vísindi og tæpt verður á hér á eftir.
Að því skal gætt að hugtök og heiti í þessu efni eru með nokkuð
öðrum hætti á íslensku en í sumum öðrum málum. Það sem kallað
er á frönsku mémoire (e. memory, s. minne), einnig hið þýska Ge -
dächtnis, hefur tvö heiti á íslensku, minni og minningu. Minni er
tækið eða hæfileikinn til að muna en minning er það sem eftir stend-
ur, misjafnlega varanlega, í huganum. (orðið minni getur einnig haft
merkinguna minning en hún er bundin afmörkuðum samböndum
og fremur sjaldgæf.) oft verður þess vart að fræðimenn hagnýta sér
þessa tvöföldu merkingu í tungumáli sínu, láta hana skarast eða
renna saman eða nota á víxl. Franskan hefur raunar orðið souvenir
þegar greina skal minninguna sérstaklega og mætti kalla endurminn-
ingu á íslensku og svipað gildir um hið þýska Erinnerung. Hér verða
hugtökin minni og minning notuð jöfnum höndum þó að seinna
hugtakið verði oftast haft um hönd. Þegar farið er í saumana á mál-
efninu koma fleiri hugtök til sögunnar og meira verður greint í
sundur.
Lesandinn verður þó að lifa með því að lítið samkomulag er um
skilning á grundvallarhugtökum þessa máls og er það hluti af
„vanda og vegsemd“ minningafræðanna að fræðimenn takast á um
merkingu, marka sér eigin skilning og búa til ný undirhugtök.
Í þessari grein eru settar fram spurningar og leitað svara við
þeim. Þær eru einkum eftirfarandi:
Hvert er inntakið í þeim hugmyndum og kenningum sem•
komið hafa fram á 20. öld um tengsl sögu og minninga og
einkum þó „sameiginlegra minninga“?
Hvernig hefur þessum hugtökum verið beitt í rannsókn-•
um?
Hver er gagnsemi og hverjar takmarkanir hugtaka um félags-•
legt og menningarlegt minni af ýmsu tagi?
þorsteinn helgason60
Saga haust 2014 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:15 Page 60