Saga - 2014, Blaðsíða 136

ingarfyrirbæri þar sem bæði dönsk og íslensk menning fléttuðust saman og
mynduðu reykvíska menningu sem var Dönum og Íslendingum framandi
en þó um leið kunnugleg“ (bls. 71). Í ljósi tilgátunnar um að menningar-
sambræðingur hafi átt sér stað í þéttbýli á fyrri hluta tímabilsins hefði mátt
leggja meiri áherslu á afstöðu Íslendinga til Dana; það er mjög lítið um
íslenska vitnisburði um Dani fyrir utan almenna lýsingu á umsvifum Dana
í bæjum á landsbyggðinni, fyrirtækjasögu Mjólkurbús Flóamanna og minn-
ingagreinar. Það hljómar einnig dálítið mótsagnakennt að ræða annars
vegar um ómótaða þjóðerniskennd Íslendinga og hins vegar hugmyndina
um Reykjavík sem danskan og óþjóðlegan bæ, þótt Íslendingar úr hópi
Reykvíkinga, hefðu vissulega fallið undir þessa skilgreiningu. Þegar hugað
er að þeirri þjóðernisbylgju sem gekk yfir Ísland á því tímabili sem ritgerðin
hefst má spyrja hvort þjóðernisvitund Íslendinga hafi ekki verið skýrari, en
gengið er út frá því ritgerðinni. eins og Guðmundur Hálfdanarson hefur
bent á vakti þjóðfrelsisbaráttan á 19. öld enga andstöðu á Íslandi. engin
samtök börðust fyrir nánari samskiptum við Dani eða drógu í efa að Íslend -
ingar væru sérstök þjóð, þótt þeir hafi deilt um sambandið við Danmörku.6
og þótt fáir Íslendingar virðist hafa tekið beinan þátt í þjóðernisbaráttunni
einokaði umræðan um stöðu landsins í danska ríkinu og réttindabaráttu alla
stjórnmálaumræðu á Íslandi á 19. öld.
Í ljósi aukinna áhrifa þjóðernishyggju í Reykjavík rétt eftir aldamót stóðu
margir þjóðernissinnaðir Reykvíkingar frammi fyrir ákveðinni togstreitu,
eins og Guðjón Friðriksson hefur lýst því: hvort þeir ættu að samsama sig
alþjóðamenningu eða halda í þjóðleg gildi. og það sama mátti segja um
íslenska embættismenn: Áður en Íslendingar fengu heimastjórn heyrðu þeir
beint undir dönsk stjórnvöld og áttu því erfitt með að beita sér í sjálfstæðis-
málinu.7 Það hefði því mátt beina sjónum að slíkum takmörkunum í rit-
gerðinni sem mótvægi við umræðuna um það sem batt efri lög Dana og
Íslendinga saman. Með öðrum orðum var sá menningarbræðingur sem rætt
er um í ritgerðinni ekki byggður á jafnræði heldur birtingarmynd ólíkra
valdatengsla. og þegar valdahlutföllin breyttust voru Íslendingar í þeirri
aðstöðu að gera sterkari kröfu um að móta nærumhverfi sitt á kostnað
Dana.
Í þriðja hluta ritgerðarinnar er aðallega stuðst við viðtöl við Dani sem
búsettir voru á Íslandi eftir síðari heimsstyrjöld. Niðurstöður viðtalsrann-
sóknarinnar eru margar hverjar upplýsandi. Þær fjalla um félagslega stöðu
Dana, ástæður þess að þeir fluttu til Íslands, afstöðu þeirra til Íslendinga,
aðlögun þeirra að íslensku samfélagi og það mótlæti og þá fordóma sem
andmæli134
6 Guðmundur Hálfdanarson, Íslenska þjóðríkið — uppruni og endimörk (Reykjavík:
Hið íslenzka bókmenntafélag 2001), bls. 37–38.
7 Sjá t.d. Jón krabbe, Frá Hafnarstjórn til lýðveldis. Minningar frá löngum embættis-
mannaferli (Reykjavík: Almenna bókafélagið 1959).
Saga haust 2014 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:15 Page 134