Saga - 2014, Blaðsíða 133

stjórnvalda, auk þess sem margir Danir tóku því mjög illa hvernig Íslend -
ingar höfðu staðið að uppsögn Sambandslagasamningsins. Það hefði verið
áhugavert í þessu samhengi að kanna hug þeirra Dana sem hingað fluttu til
lýðveldisstofnunar.
Almennt er ekki nógu mikil áhersla lögð á sögusviðið, einkum áhrif
tveggja heimsstyrjalda á viðfangsefnið. Stundum er eins og höfundur horfi
framhjá þeim þáttaskilum sem þær mörkuðu og djúpstæðum áhrifum
þeirra á samskipti Dana og Íslendinga. Síðari heimsstyrjöld er t.d. flokkuð
með mun léttvægari atburðum eins og afnámi Garðsstyrks sem lið í „að
beina sjónum Íslendinga í burtu frá Danmörku“, eins og það er orðað (bls.
190). Reykjavík tók endanlega við af kaupmannahöfn sem miðstöð íslenskr-
ar verslunar í fyrri heimsstyrjöld. eins og kemur fram í ritgerðinni var það
einmitt árið 1916 sem Ditlev Thomsen ákvað endanlega að hætta verslunar-
rekstri á Íslandi og flytjast til Danmerkur, enda höfðu öll viðskipti við
Þýskaland, helsta viðskiptaland hans, stöðvast.
Önnur ástæða síminnkandi áhrifa Dana á nútímavæðingu á Íslandi var
að Bandaríkjamenn tóku við því hlutverki í síðari heimsstyrjöld. Íris telur
að Ísland hafi í raun verið „fjölmenningarlegra“ í upphafi aldarinnar en
þegar leið á hana, ekki síst vegna danskra áhrifa. Sú túlkun er mjög umdeil-
anleg, enda hafði seinni heimsstyrjöldin geysileg menningar- og samfélags-
áhrif vegna hersetunnar og annarra þátta. en ekkert er fjallað um dvöl Breta
og Bandaríkjamanna í samhengi við Dani eða útlendinga á Íslandi á stríðsár-
unum þegar fjölmörg þverþjóðleg rými mynduðust milli þeirra og
Íslendinga. Það er eins og hin þverþjóðlegu rými hafi horfið á Íslandi eftir
að Danir hættu að fylla upp í þau. Fullyrða má að slík framsetning sé
villandi þegar staða útlendinga á Íslandi er sett í víðara samhengi. ekki
hefði þurft að fjalla ýtarlega um þennan þátt, en það hefði átt að minnast á
hann.
Íris vill minnka vægi orðræðu sem ýti undir það viðhorf að fólk af
ákveðnu þjóðerni myndi óumbreytanlega heild. Því styðst hún frekar við
hugtök eins og „innflytjendur“ eða „útlendinga“ en að tala um þjóðernishóp
(bls. 24–25). Það er m.a. rökstutt með því að vísa til þess að sá afmarkaði
hópur valdamikilla Dana hafi skarast við fámenna íslenska valdastétt. Því
eigi ekki að yfirfæra hagi hans um of á þá sem töldust Danir á Íslandi. Taka
má undir það með Írisi að stéttatengsl hafi dregið úr vægi þjóðernistengsla
og því eigi að leggja áhersla á hin fyrrnefndu sem greiningartæki. Danskt og
íslenskt ætterni var oft samofið. eins og hún bendir á voru Danir í efri
lögum bæjarsamfélagsins ekki aðeins hluti af hópi danskra innflytjenda
heldur heyrðu einnig til stéttar heldri borgara í þéttbýli. Þeir gátu átt mun
meiri samleið með íslenskri yfirstétt en dönsku lágstéttarfólki, eins og
Thomsen-verslunin er gott dæmi um.
Hins vegar má spyrja hvort of lítið sé gert úr þjóðerni í nafni samþætt-
ingar og menningarlegs bræðings. eins og áður sagði heldur Íris því fram
andmæli 131
Saga haust 2014 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:15 Page 131