Andvari - 01.01.2014, Síða 120

118
SVEINN EINARSSON
ANDVARI
að voga að skilja Jón sinn eftir? Himneskar raddir hljóma nú og allt í einu
kemur og rödd Dagbjartar sem reynist hafa verið ástkona Jóns. Nema hún
eigi að tákna himnadrottninguna og riðlast þá sú greining sem hér er verið
að reyna að þræða. Kerling kveður það muni gleðja hann að hitta hana fyrir
svo hún geti róleg snúið heim á leið. Pétur segir henni að vera ekki að vasast í
þessu með Jón. Jón er svo boðinn velkominn, ástin er heilagur inngöngumiði,
þó að hún sé iðkuð utan hjónabandsins með kerlingu (sem reyndar er alltaf
að klifa á því að hún hafi átt þrjá menn og það hafi verið mikið púl, þó að
giftingardagarnir hafi verið góðir).
Lokin eru nokkuð snubbótt og óskýr. En ljóst er að kerling heldur aftur
heim til að hirða um bú sitt, rúin sinni barnatrú, því „þetta strit var heimsku
hjóm“. Leikritið er með öðrum orðum aldeilis enginn helgileikur, heldur vits-
munaleg úttekt skáldsins á afstöðu sinni til trúarsetninga og sennilega ein sú
fyrsta í þeirri glímu þess. Stephan gat ekki lagt trúnað á að hinn saklausi taki
á sig sekt annars og því þarf kerlingin ekkert að leggja stund á fjallgöngur
með skjóður eða töskur.17 Fundur þeirra kerlingar og Lucifers kallast á við
kvæði sem Stephan orti væntanlega síðar og heitir Skuggsýni (1902). Þar eru
það ljós og myrkur sem enn takast á:
En hver er heill að hugsa ið dimma bjart?
Það hamlar kveiking ljóssins, sem menn þyrftu.
Mér virðist sælla að vita myrkrið svart,
það vekur hjá mér löngun eftir birtu.
Og ennfremur:
Og seinna munu málin greiðast vönd
úr myrkraflækju af dómgreind inna spöku
og bjartskyggnt fólkið blessa hverja dönd
sem brá upp skari á tímans rökkurvöku.
í vísu sem nefnist Framþróun og Stephan á hafa ort svo snemma sem 1875
segir:
I æsku tók ég eins og barn
alheimskunnar trúna.
Með aldri varð ég efagjarn.
Engu trúi ég núna.
Þetta mun hafa verið ofmælt. Alla ævi glímdi Stephan af heiðarleik við trúar-
hlið mannlífsins, þó að hann gæfi lítið fyrir endurlausn eða annað líf. Hann
kallar að vantrúin hafi komið
eins og geisli í grafarhúm kalt
og glóandi birtuna lagði yfir allt.