Andvari - 01.01.2014, Page 155

ANDVARI
ÚR POKAHORNI POES
153
kvikmyndum D. W. Griffiths, en hún er byggð á smásögunni „The Tell-Tale
Heart" og ljóðinu „Annabel Lee“, en bæði verkin höfðu birst í íslenskri þýð-
ingu eins og hér hefur komið fram. Alla tíð síðan hafa verk Poes borist til
Islands á vegum kvikmynda og síðar sjónvarpsefnis og jafnframt margskonar
annars myndefnis, t.d. í myndasögublöðum og myndabókum. Þá hafa tón-
listarmenn unnið með ritverk Poes. Erfitt myndi reynast að gera skil öllum
þeim gáttum sem verk og skáldheimur Poes hefur borist um inn í íslenska
menningu - og svo hafa íslenskir lesendur vitaskuld margir kynnst honum
með því lesa verkin á frummálinu. Hér verður hins vegar áfram dvalist við
íslensk viðbrögð á prenti og einkum í þýðingum.
Árið 1924 birtist í Winnipeg í Kanada íslensk gerð hinnar frægu sögu „The
Fall of the House of Usher“ og nefnist „Endalok Usher-ættarinnar“.46 Þýð-
andi var vesturíslenski presturinn Guðmundur Árnason. Þessi þýðing birtist
síðan aftur í sex binda úrvali smásagna á íslensku (frumsaminna og þýddra)
sem Kristján Karlsson tók saman fyrir um þrjátíu árum. Sagan er því eins-
konar fulltrúi Poes í því hefðarveldi (þeim kanóni) smásögunnar á íslensku
sem Kristján setti saman og er mjög óvenjulegt að því leyti að þýðingum er
gert jafnhátt undir höfði og frumsömdu efni. Þeir sem á annað borð hafa
lesið þessa sögu muna eftir þeim ósköpum sem ganga á; sjúkleika Usher-
tvíburasystkinanna, meintum dauða hennar og grunsemdum bróðurins um að
hann hafi kviksett hana, öllu uppnáminu í lokin, dauða og hruni ættarseturins.
En eins og gjarnan er í sögum Poes berst efnið til okkar frá sögumanni sem
okkur grunar að sé ekki sjálfur í fullu jafnvægi, enda felast slíkar vísbend-
ingar í upphafi sögu er sögumaður nálgast Usher-setrið. Andspænis húsinu rís
sterk en flókin kennd innra með sögumanni. „Ég veit ekki hvernig á því stóð,
en strax og ég sá húsið lagðist einhver óþolandi sorgartilfinning á mig - ég
segi óþolandi því þessi tilfinning var óblandin hinni hálf-þægilegu skáldlegu
kennd, sem kemur vanalega í huga manns við að sjá jafnvel hinar skelfileg-
ustu myndir þess sem er eyðilegt og óttalegt."47
Um þjófnað, sæfarir og svefnkamers
Þótt mörg af þekktustu verkum Poes hafi birst á íslensku á áratugunum fyrir
og eftir aldamótin 1900, er það ekki fyrr en árið 1934 að út kemur sérstök
bók undir nafni Poes (að hinu litla kveri Þórbergs frátöldu). Þetta er bókin
Slunginn þjófur og aðrar sögur og þýðandi er skráður „BB“, sem samkvæmt
bókasafnsgrunninum Gegni er Benedikt Björnsson (1879-1941)48 Bókin, sem
geymir fimm sögur, var endurprentuð árið 1994, í ódýrri, heftaðri útgáfu.
Þar er skammstöfun þýðanda horfin og raunar er útgefanda alls ekki getið
en nafn Edgars Allans Poe er þeim mun fyrirferðarmeira. Þessa útgáfa hefur