Úrval - 01.12.1949, Blaðsíða 53

HUGUR OG HEILI
51
sem þær verða að ná til þess
að vekja meðvitaða skynjun.
Nú skulum við líta á heilann
sem heild. Mannsheilinn vegur
1500 grömm og skiptist í tvö
ávöl heilahvel, sem liggja hlið
við hlið, tengd saman í miðjunni
með brú úr taugaþráðum, sem
gerir þeim kleift að vinna í sam-
ræmi hvor við annan. Yfirborð
heilahvelanna er í ótal felling-
um, þó misjafnlega mikið hjá
hinum einstöku dýrategundum.
Þær eru margar og miklar hjá
æðri spendýrunum, s. s. öpunum,
en langmestar hjá mönnunum.
Ef heilinn er skorinn í sneiðar,
sést, að allt yfirborð heilahvel-
anna er þakið þunnu lagi úr
gráu taugaefni, það er hvel-
kápan. Fellingarnar auka geysi-
mikið yfirborð hvelkápunnar. Ef
hvelkápan er skoðuð í smásjá,
sést að hún er gerð úr óteljandi
þéttsettum taugafrumum og
þéttriðnu neti úr taugaþráðum.
Sumir þessara þráða koma frá
óæðri stöðvum miðtaugakerfis-
ins og flytja til hveikápunnar
áhrif, sem eiga uppruna sinn í
hinum ýmsu skynfærum, Aðrir
þræðir liggja sitt á hvað um
hvelkápuna, það eru hinir svo-
kölluðu tengiþræðir, sem gera
einstökum hlutum hvelkápunnar
kleift að starfa í samræmi hver
við annan. Enn aðrir þræðir
liggja niður í hreyfistöðvar í
miðtaugakerfinu, og fara um þá
boð frá hvelkápunni til vöðva
líkamans.
Undir hvelkápunni er heilinn
að mestu leyti gerður af mjúku,
hvítu efni. I smásjá kemur í
ljós, að þetta eru taugaþræðir,
sem liggja í ýmsar áttir. I þessu
hvítu efni eru þéttar, gráar efnis-
heildir, og verður aðeins ein
þeirra gerð hér að umtalsefni.
Það er hinn svonefndi sjónar-
hóll. Hann er gerður af tauga-
frumum og gegnir því mikil-
væga hlutverki að vera eins-
konar millistöð fyrir flest skyn-
áhrif sem berast til heilans,
greina þau í sundur og senda þau
hvert til síns staðar í hvelkáp-
unni.
Ef sá hluti hvelkápunnar sem
tekur á móti skynáhrifum frá
nethimnunni í * auganu eyði-
leggst, höfum við ekki lengur
meðvitaða sjónskynjun. Og ef
sá hluti hvelkápunnar, sem tek-
ur á móti skynáhrifum frá
eyranu, eyðileggst, hættum við
að skynja hljóð. Það lítur því út
fyrir, að meðvituð skynjun verði
til í hvelkápunni. En þar með er
ekki sagt, að um leið og skyn-
7*