Úrval - 01.06.1953, Qupperneq 10

8
TJRVAL
ástands, furðar maður sig á því
að nokkur skyldi yfirleitt lifa af
skurðaðgerðir við slíkar að-
stæður.
Þetta ástand var kannski ekki
fyrst og fremst að kenna sljó-
leika og hirðuleysi, eins og ætla
mætti, þótt sjálfsagt hafi það
oft átt sinn þátt. Meginorsökin
var blátt áfram sú, að lækna-
vísindin þekktu ekki hina raun-
verulega orsök sárasjúkdóma.
Menn vissu þá ekki að bakteríur
gætu valdið sjúkdómum. Talað
var um að orsakirnar væru ,,ó-
sýnilegt smitefni í andrúmsloft-
inu, sem smaug í gegnum allt“,
ástand sjúklingsins, eða þá að
inn í líkamann bærust skaðleg
efni í gegnum lungun við inn-
öndun hins óholla „spítalalofts“.
Árið 1860 var enski læknir-
inn Joseph Lister, þá 33 ára
gamall, skipaður prófessor í
skurðlækningum við háskólann
í Glasgow. Þessi ungi prófessor
átti eftir að valda byltingu inn-
an skurðlæknisfræðinnar, og
hefur síðan verið kallaður faðir
sóttvarnanna.
Ástandið í sjúkradeildinni,
sem honum var falin, var talið
verra en á nokkurri annarri
deild spítalans. Rétt utan við
gluggana lágu f órnardýr kóleru-
faraldursins mikla 1849, grafin
í fjöldagröfum og aðeins fáa
þurnlunga undir yfirborði jarðar.
Meðan Lister dvaldi í Glasgow
heyrði hann um Pasteur, sem
m. a. hafði sýnt fram á að rotn-
un orsakast af líffærastarfsemi
örsmárra lífvera, sem svífa í
loftinu. Þetta vakti þá hugmynd
hjá Lister, að sárasjúkdómar
kynnu að stafa frá svipuðum
lífverum. Væri þessi hugmynd
rétt, og gæti hann gert þessar
lífverur óskaðlegar, eða varnað
þeim að komast í sárin, mundi
honum ef til vill takast að koma
í veg fyrir sáraígerðir. Með því
móti mætti oft komast hjá að
taka limi af fólki, og ef til vill
yrði hægt að framkvæma skurð-
aðgerðir, sem hingað til höfðu
verið óframkvæmanlegar.
Upp frá þessu hóf Lister
fyrir alvöru að leita að nýj-
um aðferðum við sárameðferð.
Árið eftir, 12. ágúst 1865, not-
aði hann í fyrst skipti sóttvarn-
arefni við skurðaðgerð. Það var
opið fótbrot. Pyrst þvoði hann
sárið með grisju, sem vætt var
í karbólsýru og síðan batt hann
um með bindi, sem einnig var
vætt í kalbórsýru og lagði silfur-
pappír þar utan yfir.
Árangurinn fór ekki að von-
um. En Lister gafst ekki upp.
Hann gerði fleiri tilraunir, sem
báru betri árangur. Hann komst
hjá því að taka fótinn af sjúk-
lingnum og engir fylgikvillar
komu til. Fóturinn varð jafn-
góður og var slíkt næstum eins-
dæmi á þeim tímum, þegar um
opið beinbrot var að ræða.
En karbólsýran hafði ýms ó-
heppileg áhrif. Hún hafði ert-
andi áhrif á vefina og húðina
kringum sárið. Það varð að finna
ráð til að vinna gegn eða draga