Úrval - 01.06.1953, Blaðsíða 27

ÁST OG AÐLÖGUN
25
legu umhverfi lærir smámsaman
hvernig hann getur bjargað
sér við náttúrlegai- aðstæður.
Hann lærir það af athugun og
af foreldrunum hvaða ávextir
eru ætir og hvernig hann á að
taka sporðdreka þannig að
hann bíti ekki, og á þann hátt
skapast hjá honum fastar venj-
ur sem vissulega líkjast eðlis-
hvötum, en eru það þó ekki, eins
og framangreind tilraun ber vott
um. Það má einnig orða þetta
þannig, að oturinn sé óþjáll eða
fastmótaður, en bavíaninn þjáll
eða mótanlegur.
Hjá manninum er þessi
mótanleiki mestur. Eðlishvatir
hans eru næstum allar ófull-
komnar. Það eru ekki til nein
dýr í dýraríkinu sem geta lært
eins mikið og maðurinn. Þegar
við situm í fjölleikahúsi og
horfum á bavían sem drekkur
mjólk úr pela eða reykir vindil
vekur það undrun okkar, en
jafnframt gleymum við því að allt
í kringum okkur eru dæmi um
miklu víðtækari og árangurs-
ríkari tamningu. I fari manns-
ins er sennilega ekkert sem
með fullum rétti getur kallast
ósvikið, náttúrlegt manneðli,
allt í hegðun hans er að meira
eða minna leyti lært. Oturinn
er eins og steinn sem ekkert
getur markað spor í, en mað-
urinn er eins og mjúkur leir
sem umhverfið rnótar og mark-
ar varanleg spor í. Leirinn
þornar að vísu smámsaman og
harðnar, en iangt fram á full-
orðinsaldur er hann þó að
nokkru leyti mótanlegur.
Það er einmitt þessi mótan-
leiki mannsins sem aðlögunar-
hæfni hans byggist á. Aðiög-
unarhæfni er einnig samfara
greind. Hinn eðlislægi hæfileiki
otursins til sunds og köfunar
sem er honum nauðsynlegur til
öflunar fæðu og byggingar bú-
staðar á ekkert skylt við
greind. En dýr sem fæðist í
heiminn án fullkominna eðlis-
hvata verður að hafa til að
bera nokkra dómgreind og
skynsemi til að geta lært af
reynslunni svo að það geti lif-
að lífinu án alltof mikilla erfið-
leika. Eðlishvötin og skynsem-
in eru þannig andstæður. Svo
mætti því virðast sem aðlög-
unarhæfni mannsins sé meiri en
annarra skepna jarðarinnar, og
þannig er það án efa.
En það er önnur hlið á mál-
inu. Því er sem sé þannig varið
að hegðunarmynztur sem mað-
ur tileinkar sér snemma verða
smámsaman svo samrunnið
honum að ekki er lengur unnt
að greina að það sé áunnið,
heldur virðist það vera ekta,
náttúrlegt, djúprætt og upp-
runalegt. Jafnvel það sem
manni virðist liggja dýpst í
eðli mannsins er sennilega ekki
annað en ávani, en því fyrr
sem maðurinn hefur tileinkað
sér hann, því rótgrónari verð-
ur hann, og því erfiðara er að
breyta honum. Það er ekki
hægt að gera beinar tilraunir