Vísir - 17.06.1944, Blaðsíða 4

4
ÞJÓÐHÁTÍÐARBLAÐ
byggðu á sama grundvelli í
öllum aðalatriðum, þótt þeir
ættu ekki samleið nema stund-
um í aukaatriðunum og innan-
Iandsmálunum.
Það fundu menn helzt stjórn-
skipunarlögunum til foráttu að
dönskum ráðherra var ætlað
að liafa á hendi yfirstjórn ís-
lenzkra mála, en vegna ókunn-
ugleika á landi og þjóð hlutu
tillögur hans og afgreiðsla á
málunum að reynast ófullnægj-
andi oft og einatt, og engin
trygging fyrir réttum eða full-
nægjandi skilningi hans á mál-
unum. Þótt Alþingi samþykkti
þing eftir þing og ár eftir ár
ný stjórnlagafrumvörp, sem að
því miðuðu að setja búsetu-
skilyrði hér fyrir ráðherra
fslandsmála og ennfrem-
ur að æðsta dómsvaldið yrði
flutt inn í landið, var slíkum
Iögum ávallt neitað um stað-
festingu. Reynt var að miðla
málum á ýmsan veg, en gekk
ekki fram. Á þessum árum
vakti Benedikt Sveinsson sýslu-
maður fyrslur máls á því að
óviðeigandi væri að íslenzk
sérmál væru lögð fram til sam-
þykktar í ríkisráði Dana og
var sú deila á döfinni allt fram
til ársins 1918, og olli að
minnsta kosti einu sinni ráð-
herraskiptum, er Sigurður Egg-
erz lét af ráðherradómi þessa
vegna.
Reynt að miðla málum.
Valtýr Guðmundsson pró-
fessor var all-umsvifamikill í
íslenzkum stjórnmálum á ár-
unum fyrir og eftir aldamótin.
Vildi hann sætta sig við að
ísland fengi ráðherra búsettan
í Kaupmannahöfn, en sem tal-
aði og skildi íslenzku, bæri á-
byrgð fyrir Alþingi og gegndi
þingsetu, en heimastjórnar-
menn risu öndverðir og kröfð-
ust húsetu ráðherrans hér í
landi. Verður ekki annað sagt
að öll væri þessi barátta með
Dr. Björn Þórðarson
forsætisráðherra.
VlSIR —
einkennilegum hætti, — hvorki
heil né hálf, — en þó viðleitni
til að þoka málunum í áttina.
Allar samþykklir Alþingis til
breytinga á stjórnskipuninni
voru að engu hafðar af hægri
síðasta fjórðungí 19. aldar,
hefjast framfarirnar fyrir al-
vöru upp úr aldamótunum,
þannig að segja má að þær eigi
sér þá eina sögu, sem 20. öldin
hefir skapað — öldin sem hófst
Sveinn Björnsson, ríkisstjóri íslands.
mönnum, sem við völd sátu, en
upp úr aldamóta árinu settust
vinstri menn að stjórn, frjáls-
lyndir og vinsamlegir íslend-
ingum og var nú ekkert því til
fyrirstöðu að ísland fengi sér-
stakan innlendan ráðherra og
búseltan í Reykjavík með sæti
á Alþingi. Gekk málið þannig
fram, en fyrsti íslendingur,
sem valdist til ráðherradóms
var Hannes Hafstein, einhver
glæsilegasti stjórnmálamaður
og skáld síðari tíma í landi hér.
Er athyglisvert að þótt veruleg-
ar framfarir yrðu í landinu á
Vilhjálmur Þór
- atvinnumálaráðherra.
með því að innlendur ráðherra-
og hér búsettur tók við stjórn-
artaumunum. Var mikill fram-
farahugur í mönnum um og
eflir aldamótin, en í því efni
nægir að sldrskota til ljóða
Einars Benediktssonar, semvar
allra manna hjartsýnastur á
framtíð Islands, en sem mönn-
um getur nú komið saman um,
að ekki liafi verið bjartsýnn úr
hófi fram. Margir af djörfustu
draumum lians hafa þegar í-
klæðst gervi veruleikans, en þó
er það uppliaf þess, sem verða
vill, enda flest ógert, sem til
Einar Arnórsson
dómsmálaráðherra.
framfara og varanlegra þrifa
veit.
Fríðrík konungur 8., sem mun
hafa verið vel gefinn maður og
íslendingum vinveittur flestum
konungum frekar, varð fyrstur
danskra manna til að viður-
kenna að ísland ætti sinn rétt
sem riki, og lét Iiann orð um
það falla í heimsókn sinni
hingað til lands árið 1908. Hélt
hann þá ræðu að Kolviðarhóli
og talaði um „bæði ríkin“ ís-
Iand og Danmörku, og er sagt
að konungur hafi fengið at-
hugasemd fyrir hjá dönskutn
ráðherra, sem með Iionum var
í förinni. Víst er að konungur
gerði sitt ítrasta til að miðla
málum milli Dana og íslend-
inga, og hugðíst að gera það á
þann veg að þing beggja þjóð-
anna lcystu þau sín í milli. Að
frumkvæði konungs að því er
talið er, og samþykki hlutað-
eigandi ráðlierra, skipaði kon-
ungur nefnd islenzkra og
danskra manna, er starfaði að
Iausn málsins á árunum 1907
—1908. Slcilaði nefndin frá sér
uppkasti til Iaga um ríkisrétt-
arsamband íslands og Dan-
merkur, sem að ýinsu leyti var
samið af fullri sanngirni, mið-
að við hversu mál Iágu þá fyr-
ir, og þar sem Danir teygðu
sig mjög í samkomulágsátt.
Var hér um einskonar samn-
ing að ræða sem segja máttí
upp eftir 37 ár, en þar sem
gert var ráð fyrir að landhelg-
isgæzla, ríkisborgararéttur,
mynt, hæstiréttur og kaupfáni
skyldi vera sameiginleg mál
um þetta árabil. Um málið
stóðu harðar deilur, sem óþarft
er að rekja, en þeim Iauk á
þann veg, að þeir sem risu gegn
frumvarpinu náðu meiri hluta
á Alþingi og breyttu því þar á
þann veg, að Danir töldu sig
ekki geta sætt sig við, og varð
nú hlé á um slceið. Má telja
víst að hefðu ekki óvænt atvik
haft áhrif á gang málsins,
Björn Ölafsson
f j ármálaráðherra,