Vísir - 17.06.1944, Qupperneq 8

8
VÍSIR — Þ J ÓÐHÁTÍÐ ARBLAÐ
flutti söngflokkur einn i bæn-
um konungi kvæði, voru það
einkum liandiðnamenn og fyrir
þeim var, Jónas Helgason járn-
smiður, en kvæðið hafði ort
Matthías Jochumsson. Þakkaði
konungur livorttveggj a, kvæð-
ið og sönginn, og bað að syngja
meira fyrir sér, helzt með ís-
lenzku lagi. Gjörði flokkurinn
svo og söng Ingólfs minni eftir
hið sama skáld, með lagi eftir-
Jónas smið. Geðjaðist konungi
vel að, og þakkaði aftur með
nokkrum fögrum orðum.
Hina næstu daga lét konung-
ur fyrir berast í húsi lands-
höfðingja, en notaði skólahúsið
sem til veizluhalda; hafði hann
bæjarbúa marga þar í boði sínu
á hverjum degi, og veitti hið
ríkulegasta. Hinn 1. ágúst veitti
hann viðtal hverjum er vildi,
og talaði þá um það er þeim
var helzt hugleikið. Oftar átti
hann og tal við menn, og ávarp-
aði stundum þá, er hann hitti,
er hann var á gangi um bæinn
eða þar í grennd, og gjörði
hann sér í því lítinn manna-
mun, og fór að öllu hið ljúf-
mannlegasta.“
Reykvikingar höfðu tvær há-
tíðir hjá sér, og aðra þeirra
meðan konungur var í baenum,
en ekki er rúm til að lýsa henni
hér, með því líka að engra hér-
aðshátíða er getið í þessari
grein, en þær voru haldnar um
land allt.
Aðalþjóðhátíð íslendinga
1874 var haldin á Þingvöll-
um dagana 5.—7. ágústinánað-
ar. Var það flestra manna mál,
að enginn staður á íslandi væri
jafn vel fallinn til slíkrar sam-
komu, sökum legu sinnar, nátt-
úrufegurðar og fornrar frægð-
ar og minninga. Staður þessi
er þó eigi að öllu jafn veglegur
sem fyrrum. Mannvirki voru
þar raunar aldrei mikil, en nú
þó minni en fyr, og sjást aðeins
tóftir eftir, og litlar rústir
nokkurra fornra búða; en tign
náttúrunnar og svipmikill forn-
aldarblær hvílir enn yfir hér-
aðinu. Þennan stað höfðu
landsmenn nú prýtt til hátíðar-
haldsins að sinnar aldar sið,
með föngum þeim, er fyrir
hendi voru. Breið brú var gjörð
sunnan frá túni því, er húsa-
bær prestsins stendur á, og
kirkjan, og norður á vellina.
En þar voru áður klungur og
gjár' og mjög ógreitt yfirferðar,
ennfremur voru brýr gjörðar
yfir sumar kvíslarnar í Öxará
og borðviðir voru lagðir yfir
meginána, svcJ að ganga mátti
þurrum fótum yfir ána austan
frá Lögbergi og völlunum og
véstur í gjána.
Aðalhálíðarstaðurinn var fyr-
irbúinn norður á völlunum, þar
sem áin steyptist úr gjánni. Þar
voru reist tjöld mörg. Eitt var
þeirra stærst, og var það ætlað
til fundarhalda, og til að veita
þar i viðtökur konungi. Það
tjald tók liátt á annað hundrað
manna. Yfir þvi miðju gnæfði
blátt merki, og voru þar á
mörkuð orðin: „Þjóðhátið ís-
lendinga 1874“. Miðhíuti tjalds-
ins var keilumyndaður, prýdd-
tir blómsveigum og islenzkum
skjaldarmerkjum. Báðum meg-
in við þetta aðaltjald, voru
reistar upp tvær tjaldbúðir, er
voru áfastar við það. Þar út-
frá voru reist nokkur stór tjöld
í röð. Stærst þeirra var tjald
Reykvíkinga, þá stúdenta, þá
iðnaðarmanna o. fl. Fyrir aft-
an þessi tjöld, var svið ætlað
öðrum landsmönnum, er kæmu
til hátíðarinnar. Ræðustóll var
reistur úr tré á liól einum
skammt frá aðaltjaldinu; var
hann prýddur veifum og lyng-
fléttingum, en þar út frá til
beggja handa voru selt á há-
um stöngum merki ýmsra
þjóða: Dana, Norðmanna,
Svía, Þjóðverja, Englendinga
og Bandaríkjamanna úr Vest-
urheimi, en andspænis yfir
hrauninu gnæfði dannebrogs-
fáninn. Þessi var hinn helzti
viðbúnaður, er gjörður var til
hátíðahaldsins á Þingvöllum.
Var hann reyndar eigi mikill
eða viðhafnarlegur, sem vert
hefði verið við slíkt tækifæri;
en mjög var öllu haganlega og
snilldarlega fyrir komið. Fyrir
viðbúnaði þessum stóð Sigfús
ljósmyndari Eymundsson, með
aðstoð hins ágæta listamanns
og fornfræðings Sigurðar Guð-
mundssonar; liöfðu þeir viljað
gjöra allan fyrirbúnað miklu
mvndarlegri og slórkostlegri,
en fé til þessa fékkst ekki, og
fyrir þá sök fórst það fyrir.
Svo hafði áður verið ráð fyr-
ir gjört, er boðað var til há-
tíðar þessarar, að um leið væri
haldinn allsherjar þjóðfundur
til að ræða ýms mikilsvarðandi
mál. í þessu skyni höfðu tveir
menn verið kosnir í kjördæmi
hverju. Voru þeir nú flestir
komnir að Þingvöllum að
kvöldi hins fjórða ágústm., á-
samt fjölda annara hátíðar-
gesta. Tjölduðu þeir á völlun-
um, en sumir í gjánni, eða þá
i hrauninu fjTÍr austan vell-
ína. Daginn eftir dreif enn að
fjöldi fólks úr öllum áttum og
tjaldaði hjá hinum. Að hádegi
þenna dag (6. ágúst) setti for-
seti Þjóðvinafélagsins, Halldór
Kr. Friðriksson, yfirkennari,
þjóðfundinn, og lét þegar kjósa
menn til að mæta á fundinum
fyrir þau héruð, sem kjörnir
menn eigi komu úr; urðu hinir
kjörnu menn þá 38 að tölu.
Fyrst var það gert að umræðu-
efni, hverjir eiga skyldu at-
kvæðisrétt, og var það sam-
þykkt, að hann skyldu þeir ein-
ir eiga, er kjörnir væru, en all-
ur þingheimur, þar á móti,
skyldi eiga fullt málfrelsi. Þá
var Halldór Friðriksson kjör-
inn fundarstjóri.
Hið fyrsta mál, er rælt var
á fundi þessum, var um ávarp
til konungs. Þótti öllum fund-
armönnum það einkar vel
lilýða, að varpa kveðju á kon-
ung í nafni allrar-þjóðarinn-
ar, er liann kæmi á Þingvöll,
og þakka honum sóma þann,
er hann sýndi íslendingum með
komu sinni. En eigi urðu menn
á eitt sáltir um það, hvort
minnzt skyldi á stjórnarskrána
í ávarpi þessu eða ekki; töldu
sumir bezt, að minnast henn-
ar alls ekkerl, því að bæði hefði
hún svo marga galla, að hún
væri litilla þakka verð, og þar
að auki hefðu landsmenn svo
mikið orðið að berjast til henn-
ar, að varla mætti hana gjöf
kalla. Flestir könnuðust reynd-
ar við að svo væri, en þótti
það ókurteisi við konung, að
láta ógetið þess bezta verks
hans við íslendinga, að gefa
þeim löggjafarvald og fjárfor-
ræði, enda mundi þess ef til
vill enn hafa orðið lengi að
bíða, ef góðvildar konungs
hefði eigi notið, svo mundu og
gallar stjórnarskrárinnar eigi
vera konungi að kenna, heldur
ráðgjafa þeim, er liann þar
hefði haft til ráðunéytis. Á
þetta féllust flestir fundar-
menn, og var 9 manna nefnd
kosin til að semja ávarpið.
Frumvarp það, sem nel'nd sú
samdi til ávarpsins, var sam-
þykkt með litlum orðabreyting-
um, fyrst af öllum hinum
kjörnu fulltrúum, en síðan af
öllum þingheimi. Jón mála-
flutningsmaður Guðmundsson
hreyfði þvi, að bætt yrði inn
i ávarpið ósk um það, að ís-
lendingar fengju fullt jafnrétti
við samþegna sína í Danmörku.
En fundarmenn töldu það ó-
þarft, með því að réttindi
landsins væru skýrlega tekin
fram í ávarpinu. Þá lagði Jón
Guðmundsson það til, að rita
ráðgjafa íslands sérstakt ávarp
og segja það afdráttarlaust
hvað væri að stjórnarskránni.
En fundarmenn mæltu á móti
því, af þeim ástæðum, a*ð þjóð-
in liefði eigi enn fengið neina
löglega birtingu um það, að
hún hefði neinn ráðgjafa, og
þar að auki ætti það ekki við,
að fara hér að semja um stjórn-
mál. Hvarf Jón þá frá tillög-
um sínum og skrifaði undir á-
varpið með öðrum.
Þá var rætt um þjóðhátíðar-
haldið á Þingvöllum og nefnd
kosin til að stýra því, og ráða
öllu um tilhögun þess. — Þá
var og rætt um gufuskipaferð-
ir meðfram ströndum landsins.
Stúdentar í Reykjavík höfðu
látið boðsliréf út ganga til sam-
skola í því skyni. Hafði því
sumstaðar verið tekið með all-
miklum áhuga, og jafnvel lof-
að nokkrum samskotum til
þess. En hér lcorn það frarn, að
margir örvæntu um, að unnt
væri að koma slíkum ferðurn
á með frjálsum samskotum, og
töldu enda tvísýnt, að það
mundi geta borgað sig. Þó kom
fundarmönnum saman um, að
fella ekki málið, heldur fela
það Alþingi að koma þvi áleið-
is. Var síðan nefnd kosin til
að búa málið undir þingið, og
leita enn frjálsra samskota. —
Þessu næst var rætt um það, að
stofna félag til að bæta og efla
atvinnuvegi landsins, eftir til-
lögu Jakobs Hálfdánarsonar
frá Grímsstöðum. Fundar-
mönnum þótti hugsjónin fög-
ur, og fyrirtækið þarft, en gátu
ekki gert sér greinilega hug-
mynd um livernig slíku félagi
skyldi liaga; því fékk þetta fé-
lag ekki nógu öflugar undir-
tektir, og lyktaði með því að til-
lagan var tekin aftur að sinni.
— Ennfremur var rætt um það
að stofna menntunarskóla
handa alþýðu, eftir tillögu Þór-
arins jirófasts Böðvarssonar í
Görðum, er gefið hafði fé til
slíkrar stofnunar. Varð það
niðurstaða þess máls, að nefnd
var kosin til að koma því lengra
áleiðis. — Þá var rætt um það
að lyktum, að senda fund-
inum ávarp til Jóns Sigurðs-
sonar í Kaupmannahöfn, í
þakldætisskyni fyrir baráttu
lians fyrir þjóðmálefnum
landsins, og var samþykkt i
einu liljóði.
Meðan á fundi þessum stóð
(5.—6. ág.) var þjóðhátíðar-
gestunum sifellt að fjölga, og
um miðjan dag liinn 6. ágúst
var þar saman kominn mikill
manngrúi, úr því nær öllum
héruðum landsins, og allmarg-
ir úr öðrum löndum, sumir
liarla langt að komnir. Þótti
mönnum nú eigi lilýða, að
draga lengur að byrja hátíðar-
lialdið, enda var nú flestum
fundarmálefnum lokið, að
mestu. — Hér um bil kl. 5 eftir
miðjan dag, safnaðist allur
þingheimur saman norður á