Vísir - 17.06.1944, Page 60

60
VÍSIR
ÞJÓÐHÁTÍÐARBLAÐ
Leiksviðsteikning úr „Dtilegumönnunum“. Baktjaldið hangir nú
í anddyri Þjóðminjasafnsins.
einmitt það, sem Sigurður Guð-
mundsson vildi, það var hans
kenning sýknt og heilagt: lærið
að leika yðar eigið þjóðlíf!
Sigurður Guðmundsson mál-
ari dó 7. sept. 1879. Fráfall hans
var mikið áfall fyrir íslenzka
leiklist. Afturkippur kom í leik-
listarstarfsemina hér í bænum.
Stúdentafélag Reykjavíkur
hafði beitt sér fyrir sjónleikj-
um meðan hans naut við, en
eftir fráfall hans léku félags-
menn aðeins í eitt skipti. Sig-
urður tók dauðamein sitt,
skæða brjóstsýkingu, upp úr of-
kælingu við leiktjaldamálningu
fyrir sjónleik stúdenta veturinn
1873—74. Þó réðist hann í að
undirbúa hátíðahöldin hér í bæ
og á Þingvöllum á þjóðhátíð-
inni í ágústmánuði. Þetta starf
leysti hann prýðisvel af hendi
og var borið upp fyrir yfirvöld-
unum, að verðlauna Sigurð eða
þókna honum fyrir erfiði hans.
Sigurður átti ekki upp á pall-
borðið hjá hinum dönsku yfir-
„YÖldum og talsmenn Sigurðar
fengu hið kuldalega svar hjá
Hihnari Finsen: „Han har ikke
fortjent noget.“
Höfundur íslenzka kvenbún-
ingsins, frömuður þjóðlegrar
leiklistar, fyrsti íslenzki lista-
maðurinn, sem lifði fyrir list
sína, var borinn til moldar 15.
sept. 1879. Hópur bæjarkvenna
gerði honum J)að til heiðurs-
minningar að fylgja líkkistu
hans klæddar skautbúningnupi,
sem hann hafði endurbætt.
Matthías Jochumsson flutti hús-
kveðjuna. Hann sagði m. a.:
„I sinni listahugsjón innibatt
hann allt lífið, eins og hann gat
náð út yfir það, en þó einkan-
lega sitt föðurland.“ Ilin graf-
skriftin hljóðaði svo: „Han har
ikke fortjent noget.“
Svo vikið sé aftur að „Coul-
issusjóð bæjarins“, þá var Sig-
urður Guðmundsson einmitt
einn þeirra, sem stofnuðu sjóð-
inn. Mér þykir líklegt, þó ekki
geti ég fært annað en líkur fyr-
ir því, að hann hafi átt hug-
myndina um sjóðstofnunina.
Einkanlega þykir mér benda í
þá átt, að til er teikning frá
hans hendi, sem sýnir „scenu-
hús“ eins og talað er um í
gjafabréfinu. En hvað sem því
líður, ])á er hann allt að einu
sem einn af stofnendum sjóðs-
ins meðal annara höfundur að
þvi leiksviði, sem vér búum að
þann dag í dag, þar sem sjóð-
urinn rann til byggingar á Iðn-
aðarmannahúsinu.
Það þóttu mikil viðbrigði frá
þvi, sem verið hafði, ])egar sal-
urinn í Iðnó var tekinn i notk-
un til leiksýninga. Fer hér á
eftir samtímalýsing, sem sýnir
hrifningu áhorfenda, en fyrsta
samkoman i salnum fór fram
30. jan. 1897 og var samsöngur
undir stjórn þeirra Björns
Kristjánssonar, Jónasar Helga-
sonar og Steingríms Johnsens.
Greinarhöfundur, sem nefnir
sig „einn á mölinni“, segir svo:
„. . . . En svo var annað, sem
líka dró menn einmitt á ])essa
söngskemmtun. Það var nýja
Iðnaðarmannaliúsið, scm flestir
til þessa höfðu aðeins séð að ut-
an; margir höfðu heyrt mikið
talað um liinn stóra sal, hátíða-
0r annáltun.
Þann 13. olctóbris (1726), sem
var 17. sunnudag eftir trinitatis,
gerði stórt áhlaupa norðanveð-
ur með stórfjúki og frosti, helzt
fyrir vestan, norðan og á Aust-
fjörðum, hvar það kom eigi fyr
en mánudaginn þann 14., og
gcrði þar stóra fjárskaða, svo
og norðanlands, um Dalasýslu,
Staðarsveit, Kolbeinsstaðahrepp
og víðar. I þeim veðrum urðu
nokkrar manneskjur úti, nefni-
lega gömul kona í Kvíum í Þver-
árhlíð, Ingibjörg Torfadóttir,
sal eða skemmtisal þar, er ekki
ætti að eiga sinn líka annars-
staðar í borginni. Nú gafst tæki-
færi til að sjá hann uppljóm-
aðan. Og það var meira en þess
vert að gægjast þar inn. Maður
gleymdi því beinlínis, að það
var reykvískt hús, sem dvalið
var í, þegar inn var komið. Hæð
salsins, breidd og lengd hefi eg
ekki mælt, en eg efa, að slíkan
sal sé að finna í öðrum stór-
hýsum borgarinnar. — Síðan
er vikið að því að salurinn sé
ekki alveg fullgjörður, fyrsta
leiksýning fór ekki fram í Iðnó
fyrr en 18. des. s. á., og höf-
undur heldur áfram: — 1 öðr-
um enda salsins blasir við
manni leiksvið, stærra en Reyk-
víkingar hafa átt því að venj-
ast hingað til; en tjaldið sem
fyrir því er, hefði gjarnan mátt
vera dálítið fallegra. — Niður-
lag lýsingarinnar er svo neyðar-
leg útlistun á gamla fortjaldinu
í Iðnó, sem elztu leikhúsgestir
muna sjálfsagt eftir. Var það
gert eftir danskri fyrirmynd og
sýndi engla draga fortjald frá
útsýni til musterishæðar.
Það hefir verið mark og
mið • þessa greinarkorns, að
benda á þátt þann, er Sigurður
Guðmundsson málari átti í því,
að bæjarbúar eignuðust leikhús.
Að vísu renna margar aðrar
sloðir undir það, að Iðnaðar-
mannahúsið var reist, en það er
ekki úr vegi að minnast hug-
sjónamannsins á þessu sjötug-
.asta ári frá dánardegi hans. Ef
Sigurður Guðmundsson mætti
líta upp úr gröf sinni á ])essari
stundu, væri það tvennt, sem
myndi gleðja bann umfram allt
annað: Fvrst myj)di hann halda
til Þingvalla og fagna endur-
rcisn lýðveldis á Islandi, en íjíð-
an myndi hann halda rakleiðis
inn á Hverfisgötu og gleðjast
yfir því, að vér höfum eignazt
þjóðleikhús. Þó mundi það vafa-
laust skerða gleði hans, að einn
þáttur þjóðhátíðarinnar skuli
eigi geta farið fram í húsinu.
villtist frá bænum norður yfir
Þverá, fannst nokkru síðar;
únglingspiltur í Haukadal, ná-
lægt Villingadal. 1 því áhlaupa-
veðri varð úti norður á Hjalta-
dalsheiði Jón eldri, sonur Páls
lögmanns og með honum 2 ung-
lingar: Jón, sonur séra Þorláks
Grímssonar i Eyjafirði, nærri
tvítugur, og ánnar 13 vetra, son-
ur Þorláks Hanssonar Londe-
manns. Jón Pálsson var nj gipt-
ur dóttur biskups herra Steins;
var locatur á Hólum, en ótti að
verða sýslumaður í Vöðluþingi.
Hafði riðið norður til að halda
þriggja hreppa þing til að birta
sitt lögsagnarbréf. Reið frá
Möðruvöllum i Hörgárdal á
laugardaginn, undir sjálft veðr-
ið, í slæmri færð undir heiðina
að norðan, kom síð dags að
fremsta bæ, Flöguseli, beiddi
um fylgd, hún varð ekki fyrir,
þó l)oðin hús og greiði, hann
eigi þáður, hélt því uudir heið-
ina samt. Þar sprettu þeir af
hestum sínum, dösuðum af
kappreið í þungri færð, bjuggu
um reiðtýgi, skildu e])tir hest-
ana, en lögðu gangandi upp á
fjallið. Urðu þar úti. Líkamir
þeirra fundust eigi fyr en ná-
lægt Þingmaríumessu sumarið
eptir (þó opt væri leitað), allir
í einum stað, nálægt veginum,
óskaddaðir, hver ofan á öðrum.
Fannst Jón Þorláksson liggjandi
á grúfu ofan á Jóni Pálssyni,
því meintist lengst hefði lifað,
en pilturinn til fóta þeirra. —
Nálægt þeim veðrum, eður und-
ir. þau, drukknuðu 2 menn norð-
ur í Ljósavatni eður Ljósavatns-
ósi, hroðuðum eður illa lögðum
af ísi; þriðji náðist lífs; riðu
])essir úr kaupöli nokkru með
eður undan öðru fólki.
Laugardaginn undir stórviðr-
ið lagði út af höfninni Reyðar-
fjarðarkaupsldp, draghlaðið,
fórst með góssi og mönnum, og
ekkert til þess spurzt. Þann
sama laugardag ineð kveldflóði
vildi hið síðara Búðaskip leggja
út, komst eigi lengra en fremst
í ósmynnið, því ekki var djúp
nóg, lá þar laust bundið við tré-
pela í sandinum, ef út kynní
fljóta'með morgunflóði. En sem
veðrið herti með fjúki um nótt-
ina, fékk bátsfólkið með stórri
þraut og harðfylgi ski])herrans,
Tómasar Péturssonar, komið at-
keri upp í sandinn og undir eins
sem skipið var fast við ])að,
brotnaði pelinn. Lá skipið þar
af allt stórviðrið til miðviku-
dags, svo guð gaf eigi sakaði;
fór síðan aptur inn á höfn,,en
lagði út aptur sunnudaginn
fyrsta í vetri, þann 27. Octobi’is,
og tókst því vel sú reisa.
, (Hítardalsannáll.)