Vísir - 17.06.1944, Side 75

VlSIR — ÞJÓÐHÁTÍÐARBLAÐ
75

manndauði mikill, og margt
manna flutti til Ameríku, sem
kunnugt er. Mótstöðuafl þjóð-
arinnar er ekki meira en það,
að árið 1882 deyja úr mislinga-
faraldri 1700 manns, og var
barnadauðinn geysimikill, 439
af þúsundi nýfæddra ungbarna.
En eftir 1890 hefst ný öld
íramfara og hverskonar menn-
ingar, sem lýsir sér ekki sízt í
aukinni heilbrigðismenningu og
bættu heilsufari. Manndauði
minnkaði, og einkum ung-
barnadauði. Sjúkdómar, eins og
holdsveikin, sem um aldaraðir
hafði þjáð þjóðina, rénaði óð-
fluga, og er það vitanlega mest
að þakka byggingu holdsveikra-
spítalans, sem danskir Oddfcll-
ovar reistu og gáfu. Tók ríkið
að sér rekstur hans samstundis;
svo vel vildi til, að einn af ágæt-
ustu læknum, er land þetta hef-
ir alið, próf. Sæmundur Bjarn-
héðinsson, tók við forustu hans.
Það er talið, að þetta ár hafi
verið kunnugt um 237 holds-
veika menn'í laiidinu, en 1904
eru ekki skráðir flciri en 145.
Á þessu tímahili minnkar til
muna önnur plágan, taugaveik-
in. Ber að þakka það auknum
þrifnaði i kauptúnum og þorp-
um og auknu hreinlæti á meðal
almennnigs. Barnaveikin er nú
orðin allt annar sjúkdómur, síð-
an læknar almennt tóku að nota
blóðvatnslækningar. Og geta
menn nú naumast gert sér grein
fyrir þvi þunga fargi, er hvíldi
yfir byggðum landsins, er frétt-
ir bárust um, að sá þungi vá-
gestur væri á næstu grösum.
Menn setti hljóða og börnin
horfðu hvert á annað, því eng-
inn vissi hvar gestinn mundi
bera að garði eða hverjar endá-
lyktir yrðu. Eftir 1890 verður
einnig sú breyting á, að svo
virðist sem farsóttirnar: misl-
ingar, inflúenza o. s. frv. vinni
mönnum miklu minna tjón en
áður. Er erfitt að sldlja það á
annan veg en þann, að viðnáms-
þróttur þjóðarinnar hafi aukizt
stórlega á þessum árum.
1 lok þessa tímabils gerast hér
909-/6
is
1921-30 I93/-39
Barnakoma, almennur
manndauði hér á landi fyrr
og nú. Hvítu súlurnar
tákna barnakomu, svörtu
súlurnar alm. manndauða,
en svörtu krossarnir
barnadauða.
á landi stórmerkir atburðir. Þá
hefst öld handlæknanna, byggð
á sterkum grunni og ungri
reynslu frá erlendum læknum.
Það má telja það mikið lán
fyrir þetta land, að skömmu
fyrir aldamótin talca þrir Guð-
mundar, allt bændasynir úr
Húnaþingi, óvenjulega bá burt-
fararpróf frá Kaupmannahafn-
arliáskóla, og sctjast allir að
heima í ættlandinu. Tveir þeirra
gerðust afburða handlæknar og
jafnframt stórkostlegir braut-
ryðjendur á heilbrigðis- og
menningarsviðum, þeir Guð-
mundur Hamiesson, síðar pró-
fessor í líffæra- og heilsufræði,
og Guðmundur Magnússon, sið-
ar prófessor í handlæknisfræði
við háskólann hér. Og að lokum
Guðmundur Björnsson, síðar
landlæknir, er gerðist braut-
ryðjandi merkra nýmæla, varð
t. d. einn aðalframkvæmdámað-
ur að byggingu Vífilsstaða- og
Kristnessælis, vatnsleiðslu fyrir
Reykjavíkurbæ o. m. fl. Minn-
ing þessara ágætismanna mun
lifa meðan menning lilir í þessu
landi.
En þegar þessa tímabils er
minnzt, má ekki gleyma því, að
þá hefir sá sjúkdómur, er einna
erfiðastur og þungbærastur hef-
ir reynzt, berklaveikin, skotið
upp kollinum, og verður ekki
líkt við annað frekar en lang-
vinna og illvíga farsótt. Það er
álit margra, að hennar hafi
fyrst gætt hér jafnvel á mið-
öldum, og þess vegna merkilegt,
að hennar gætir ekki fyrr að
ráði en síðari hluta 19. aldar.
En hvað veldur því, er engan
veginn ljóst. Má máske gizka á,
að hér ráði um stórauknar sam-
göngur á milli byggða og hér-
aða, og um leið aukið þéttbýli
í þorpum og kaupstöðum lands-
ins. Árið 1911 liefjast fullkomn-
ar dánarskýrslur, og reynist þá
að 114 manns hafi það ár dáið
úr berklum, og stóreykst sú tala
síðar.
Miklar framfarir.
Sé staldrað við árið 1918, sést
fljótlega, að enn hafa verið gerð
af eigin rammleik eingöngu,
mikið átök á sviði heilbrigðis-
mála. Þá verður landið full-
valda, og beinast þá hugir
manna til mikilla átaka. Það er
vorgróður með liinni íslenzku
þjóð. Þá eru héraðslæknar orðn-
ir 47 að tölu. 1911 hefir háskóli
verið stofnaður, og læknaskól-
inn gamli sameinaður honum.
Eftir það má segja, að um
læknaskort hafi ekki verið að
ræða í landinu.
Af almennum heilbrigðisráð-
stöfunum á þessu tímabili er
merkast að telja stofnun hins
lyrsta gcðveikrahælis. Til for-
stöðu vahlist hinn þjóðkunni
læknir, Þórður Sveinsson, er þá
var einasti læknirinn, er aflað
hafði sér sérmenntunar á því
sviði. Var byggingu þessari lok-
ið árið 1909. Ári siðar var öðru
stórmerku átaki lokið, byggingu
Vífilsstaðahælis, er á þeim thna
var ein riiesta bygging landsins.
Bar þá svo vel i veiði, að ung-
ur læknir, Sigurður Magnússon,
bróðir Jóns Magnússonar, síðar
forsætisráðher^a, hafði kynnt
sér berldamál og berklalækn-
ingar mjög ýtarlega. Var liann
brautryðjandi þessara mála um
langt skeið og hefir innt af
höndum geysimerkileg störf.
Áfram er nú haldið á framfara-
brautinni og ekki stigið stutt.
1914 eru fyrstu Röntgentæki
keypt til landsins og nokkru
síðar myndaður gildur sjóður
til radíumkaupa. Fékkst með
þessu öruggur bati við fjölda
sjúkdóma, er annars hefði ver-
ið ófáanlegur, án utanferða.
Síðar, þegar Landsspítalinn tók
til starfá, voru tæki þessi sam-
einuð honum og hafa veitt
fjölda sjúklinga mikinn og var-
anlegan bata. Þegar Röntgen-
tækin voru keypt, var dr, Gunn-
laugur Claessen, nú yfirlæknir
við Landspítalann, fenginn til
þess að veita þeim forstöðu. Er
hann stórmenntaður læknir,
og hefir látið mikið til sin
taka á' sviði heilbrigðismála.
Honum er það manna mest að
þakka, að hiniun illræmda
kvilla, geitum, er að mestu út-
rýmt úr landinu. Og erlendis er
hann einn þeirra lækna, er gert
hafa garðinn frægastan. Tvennt
má enn telja sem vott um fram-
farir og menningarauka frá
þessu tímabili: Læknafélag Is-
lands var stofnað 1918, og hefir
sá félagsskapur unnið mikil og
merkileg störf i þágu heilbrigð-
ismálanna. Sama árið var sett-
ur á stofn sá vísir að sjúkdóma-
rannsóknarstofu, sem í höndum
prófessors Nielsar Dungals er
orðið mikil og merk stofnun,
Rannsóknarstofa Iláskólans.
Árið 1918 eru 19 sjúkrahús og
sjúkraskýli á landinu, með 400
sjúkrarúmum. Er um þetta leyti
lagt mikið fé af mörkum til
bygginga læknabústaða og
sjúkraskýla víðsvegar um land-
ið, og sífellt verið að bæta úr
hinni miklu þörf, sem fyrir þess-
háttar byggingar er úti í lrinum
fjarlægu og strjálbyggðu sveit-
um.
Þetta ár eru íbúar landsins
orðnir tæplega 92 þúsund, fjölg-
að um 12000 frá því 1904. —
Merkilegt er það, hversu ung-
barnadauði er nú lágur, 46 af
þúsundi, þrátt fyrir inflúensu-
drepsóttina, er gekk seinni hluta
ársins. Er barnadauði þá orð-
inn mun laígri en í Danmörku.
Héilbrigði landsmanna eflist
nú í flestum greinum, velmeg-
un eykst, og að sama skapi
batna húsakynni.
Mestu átökin eru nú háð í
floldsveiki 1896
—1939. Skráðir
sjúldingar.