Skírnir - 01.12.1912, Blaðsíða 77

Skynfærin og samlífið.
Maður heitir Georg Simmel. Hann er prófessor í heimspeki
og samlífsfræði við Berlínarháskólann. Hefir hann ritað margar
bækur, og sumar stórar. Ekki er hann ávalt auðskilinn, en margt
dettur honum gott í hug og nystárlegt. Ein af bókum hans er
Samlífsfræði (Soziologie). Legst hann þar víða djúpt, ekki sízt í
ýmsum útúrdúrum, er liann fleygar hór og þar inn i aðalmálið.
Eg ætla að reyna að færa hór í íslenzkan búning efnið úr einum
slíkum kafla í Samlífsfræði hans.
Samband það og viðskifti er augun koma á milli manna, þegar
þeir horfast í augu, er alveg sérstakt. Ef til vill er það beinasta
sambandið sem til er. Sterkt er það og næmt og verkar að eins
styztu leið, eftir beinni línu frá auga til auga, og hve lítið sem frá
henni er vikið, hve lítið sem augað hvarflar til hliðar, er hið ein-
kennilega samhand slitið. Það lætur engin spor eftir í umheimi,
svo sem önnur viðskifti manna, það deyr um leið og litið er undan,
og þó væri alt samlíf manna, samþykki þeirra og sundurþykki,
hlýúð þeirra og kaldúð gjörbreytt, ef þeir gætu ekki horfst f augu,
sem er alt annað en að sjá eða athuga hver annan.
Þetta samband er svo næmt vegna þess, að augnaráðið sem
athugar annan, er sjálft hugmark. Með augnaráðinu birtist ósjálf-
rátt hvað í huganum býr. Áugun geta ekki tekið nema þau gefi
um leið. Augað afhjúpar fyrir þeim sem horft er á þá sál sem
ætlar að afhjúpa hann. Þetta verður auðvitað að eins þegar menn
horfast beint f augu, og 'í engum viðskiftum standa mennirnir eins
jafnt að vígi.
Af þessu verður það loks skiljanlegt, hvers vegna vór forð-
umst augnaráð annara og lítum undan, er vór verðum sneyptir.
Það er eflaust ekki að eins til þess að hlffast við að sjá hvernig
aðrir líta á oss í vandræðunum, heldur er hin dýpri ástæðan sú,
að með því er hinum að nokkru leyti varnað að ganga úr skugga