Skírnir - 01.12.1912, Blaðsíða 13

Skáldspekingurinn Jean-Marie Gnyau. 301
Þessu til sönnunar tilfærir Guyau ýms dæmi sitt af hverju
sviðinu.
Hann bendir á hin mýmörgu vísinda- og fræðifélög
víðsvegar um heim, sem hafi það eina markmið að leita
sannleikans, hvar sem hanu sé að finna, hvort heldur er
í trú, heimspeki eða vísindum, og telur hann þá leið, rann-
sóknarleiðina, einu réttu leiðina. Því — að eins fyrir ljósið
komist menn til ljóssins, að eins fyrir sannleiksrannsókn-
ina komist menn til viðurkenningar á sannleikanum, en
ekki með því að svæfa sannleiksþrána og blinda sálu sína.
Guyau hefði líka, hefði hann lifað nú, getað bent á þessi
allsherjar trúfræðismót, sem farin eru að tíðkast nú síð-
ustu áratugina, þar sem beztu menn af öllum trúarbrögð-
um og úr öllum heimsálfum koma saman til þess að ræða
með sér trúmál. Oft hefir það verið játað á þessum trú-
fræðismótum, að það sé ekki trúarbókstafurinn, sem alt
sé undir komið, heldur andinn. En andinn getur auð-
vitað verið jafnháleitur, þótt hann íklæðist ekki ákveðn-
um kreddukenningum, og enda þótt menn játi það hrein-
skilnislega, að hugmyndir þeirra um hið æðsta og dýpsta
í tilverunni hljóti, að minsta kosti enn sem komið er, að
vera tómar getgátur og ágizkanir.
Sumir hafa haldið því fram, að trúin sé nauðsyn-
leg siðgæðisins vegna, með því að hún sé nokkurs konar
varnargarður þess. En Guyau sýnir fram á það með rök-
um, að svo hefir ekki reynst og að jafnvel trúin getur
verið ósiðleg. Hann sýnir fyrst og fremst fram á það, að
siðspillingin er einmitt mest í þeim löndum Evrópu, þar
sem trúarhelsið er ríkast og fáfræðin mest, eins og t. d.
Spáni og Ítalíu, en aftur miklu minni í hinum mentuð-
ustu löndum. Og svo sýnir hann fram á það, hve trúin
sjálf getur verið ósiðleg. Eitthvert lægsta stig trúarinnar,
sem raunar flestir standa á, er t. d. það að biðja sífelt fyrir
sjálfum sér og sinni sáluhjálp, — það er ekki annað en
grímuklædd eigingirni; en því meir sem menn geta gleymt
sjálfum sér og eigin velferð sinni, því æðri er trúin. En
hvað er þetta annað en vaxandi siðgæði? Enda er það