Skírnir - 01.12.1912, Blaðsíða 82

370
Skynfærin og samlifið.
að eins háSar siSfræSihugsjónum, heldur og nefinu. Hins vegar
hefir naumast nokkur s j ó n fátæklings-eymdarinnar eða nokkur
lýsing á henni eins mögnuS ahrif á oss eins og andrúmsloft-
i S f fúlum kjallarahálsi eSa þorparastíu.
Því hefir hvergi nærri veriS nægur gaumur gefinn, hver áhrif
þaS hefir á samlíf manna, aS hin eiginlega skynfæraskerpa dofnar
meS vaxandi menningu, en að skynjanirnar valda meiri sælu og
kvöl en áSur. Og raunar mun þessi vaxandi viSkvæmni yfirleitt
verSa til miklu meiri óþæginda en þæginda. NútíSarmönnum þykir
ótalmargt óþolandi sem ekki fær hiS minsta á þá sem skammþrosk-
aSri eru. Fyrir því kjósa menn sór nú meira sjálfræði og telja sig
ekki bundna af neinum venjum til aS hafa saman viS þá aS sælda,
er ekki fara aS persónulegum smekk þeirra. ÞaS leiðir óhjákvæmi-
lega til þess aS einangra einstaklinginn meira en áður. Þetta sést
ef til vill hvaS bezt um ilmanina: hreinlætisviSleitni nútímans er
þar ekki síSur afleiðing en orsök. Um leiS og skynfærin meS vax-
andi menningu verSa nærvirkari en áSur, verSum vér næmari fyrir
því sem nær er. Iimanin er, í samanburSi viS sjón og heyrn, nær-
virk að eSli, og þó vór sóum ekki eins þefvísir og sumar villi-
þjóSir, þá hafa þefskynjanirnar meiri áhrif á oss, og þefvís maður
hefir af þeirri gáfu eflaust miklu meiri óþægindi en ánægju.
Þefurinn er nærgöngulli en alt annaS sem vór skynjum — nema
ef vera skyldi þaS sem vór etum. AS þefja anda annars manns,
er aS fá hann að nokkru leyti ofan í sig og skynja hanti þar.
Lengra verSur ekkí komist, og er eSlilegt að slíkt valdi nokkru um
þaS, hvernig menn velja og hafna fólagsskap. Það kemur ekki á
óvart, aS Nietzsche, eins rammur talsmaSur einstaklingsróttarins og
hann var, segir löngum um þá menn sem honum er illa viS: »Þeir
eru ekki þefgóSir«. Ilmanin verSur mönnunum því fremur til
sundrungar en sameiningar, ekki aS eins vegna þess, aS hún flytur
miklu meiri óþægindi en þægindi, og aS hún er í dómum sínum
vægSarlaus og lætur ekki sannfærast af öSrum áhrifum, heldur og
vegna þess, að hún nýtur einskis góSs af því aS margir komi sam-
an, heldur þjáist einmitt æ því meir sem mannfjöldi vex.
Loks má geta þess, aS t i 1 b ú i n n ilmur hefir sitt hlutverk
aS vinna í samlífi manna. Ilmurinn er nefinu þaS sem skrautið er
augunum. Hann er eins konar alveg ópersónuleg aukning persón-
unnar, og fylgir henni þó og virSist koma frá henni. Hann víkkar
verkanahring persónunnar, eins og geislarnir af gullinu og gim-
steinunum, og sá sem kemur í nándina, verSur undirorpinn áhrif-