Skírnir - 01.12.1912, Blaðsíða 10

298
Skáldspekingurinn Jean-Marie Gnyan.
sér hugi manna ósjálfrátt og fá þá til að trúa. Þar með
er ekki sagt, að listaverkið sé tóm hilling (fiction, illusion).
Þvert á móti. Eins og vélasmiðurinn býr til vélar ein-
ungis vegna þess, að hann getur ekki skapað lifandi líkami,
eins notar listamaðurinn hillinguna einungis af því, að
hann getur ekki framleitt veruleikann, og er það oft hin
mesta hugraun hans, að hann getur að eins lýst, en ekki
skapað. Alt fyrir það getur listin með áhrifum þeim, sem
hún hefir, framleitt nýjan veruleika með því að fá menn
til að breyta eftir því, sem skáldin hafa lýst og viljað.
.Ritverk stórskálda eins og t. d. Shakespeares, Goethes og
Victors Hugo munu þannig jafnan hafa áhrif á hugi
manna, svo lengi sem þau eru lærð og lesin. En hug-
sjón Guyau’s virðist þó vera sú, að einhvern tíma yrki
eitthvert afburðaskáldið þá óðu lífsins og þá heims skugg-
sjá, er menn geti trúað á og lifað eftir. Þá hefir listin
loks náð því hámarki sínu að verða að þeirri andans
opinberun, er geti komið í stað kreddukendrar trúar.
VI.
Þá erum við loks komin að einhverju merkasta riti
Guyau’s, því er hann reit um trúna og nefndi »Vantrú
framtíðarinnar« (L’ Irreligion de l’avenir). Hann hefði alt
eins vel getað nefnt það »Trú framtíðarinnar«.
I riti þessu rekur Guyau fyrst uppruna og framþróun
trúarbragðanna, sýnir svo fram á hvernig þau fara að
leysast í sundur, og að síðustu, hvað koma muni í stað
allrar kreddukendrar trúar.
Undirrót trúarbragðanna er trúartilfinningin. Henni
er farið líkt og listvísinni, að hún blæs lífi og sál í alt,
sem að henni snýr, og hyggur, að öll fyrirbrigði náttúr-
unnar láti stjórnast af einhvers konar hvötum og tilhneig-
ingum. Af þessu myndast fyrst trúin á ýmiskonar nátt-
úruanda, er smámsaman verða að náttúrugoðum; svo
verða náttúrugoð þessi smámsaman að ættargoðum og þjóð-
félagsgoðum, eftir því sem fastari skipun færist á ættir
manna og þjóðfélög. Upp úr ættartengslum mannanna