Gefn - 01.01.1873, Side 64

64
komin: J>ór og Júpíter eru guðir reiðarslaganna, Bragi og
Apollo guðir skáidskaparins o. s. fr., af því hið mikla og
hið fagra — sem í rauninni á sér rót í hinu eilífa og guð-
dómlega — hrííur anda mannanna til guðs, hversu sem menn
kalla haun og hvernig sem menn trúa á hann. Af guða-
fræðinni er aptur heimsspekin runnin á þann hátt, að ef
guð eða guðir eru til, þá eru þeir í einhverju hlutfalli við
menn, en þetta hlutfall er ætíð siðferðislegt, þar af eru
komin blót og tilbeiðsla. Hin fyrsta heimsspeki er því
kenníng um siðferði manna (Ethik), það er, um það hver-
nig menu eigi að þóknast guðdóminum. En heimsspekin
verður líka sanra sem guðafræðin, ef hún hugleiðir guðina
sem náttúruöfl. Aptur á rnóti hafa aðrir þá skoðun, að
guðfræðin sé ein tegund af heimsspeki, og það er líka rétt,
samkvæmt því sem sagt er um guðfræðina, seinast í grein-
inni.
Heimsspekin er það að skoða þá hluti sem í heiminum
eru, en það er náttúran og andinn; á öllum öldum og í
hverri mynd sem hún er, hvort heldur hún er skáldskapur,
óbundin ræða eða kenníng, þá er hún ekkert annað en það
að leita að grundvelli og upphafi heimsins, til þess að leiða
alltþar af. Nú er miklu minna um þessa »heimsspekínga«
en áður, því rnenn eru búnir að sjá, að heimsspekin er en-
gin sérstakleg fræði, heldar felur hún í sér bæði nátfcúru-
vísindin, málfræði, sögu og fegurðarvísindi, ásnmt með
kenníngum siðferðilegs lífs eða mannfélagsins, en þessi fimm
vísindi eru aðalstefnur andans.
Sér hverr skynsamur maður á hægt með að sjá, hver-
nig þessi fimm vísindi grípa hvort inní annað. Náttúran er
umgjörð og undirstaða mannlegs lífs og félags; úr náttúr-
unni fáum vér allt viðurværi og á liennar leiksviði eru
framdir sjónarleikir mannanna, sem eru annað hvort friður
eða styrjöld. An málsins væru mennirnir ekki menn, því
málið er upphaf og viðhald mannlegs félags, allra samtaka,
allrar vinnu, allrar styrjaldar og alls friðar; en án siöferð-