Gefn - 01.01.1873, Blaðsíða 75

75
leiddi aptur rángláta fyrirlitníngu á mörgu, eins og allir
sjá. Hinir kristnu vitríngar fetuðu og dyggilega í fótspor
þeirra, og kölluðu allt hégóma (vanitas vanitatum), eins og
Salómon, þegar hann var orðinn saddur á nautninni. Plestir
þeir Rómverjar, sem mikið kvað að og voru uppi eptir fall
fólkstjórnarinnar, voruStóikar: óbeygjanlegir á móti spillíng-
unni og harðstjórninni; þeir trúðu á mátt sinn og megin
og létu aldrei undan; meiningar Stóikanua um heimsbygg-
ínguna voru bygðar á skynseminni, sem var gjörandi heimsins,
og á efninu (materia), sem er þolandi. Heimurinn er
einúngis einn, umkríngdur af óendanlegum og óbugsandi
tómleika; hann er fjórir himuar eða hvolf; í hinum fjærsta
himui eru fasta-stjörnur, þá eru reikistjörnur og lopt, þá er
vatn og þá jörðin, sem er miðja heimsins. Heimurinn
endurnýjast á vissum tímabilum, en endir hvers tímabils
er heimsbál. Enginn meðalvegur er á milli heimsku og
vizku; dygðin er ein, og lösturinn einu; hinn dygðugi er
tilfinníngarlaus, það er: heimurinn hefir engin áhrif á hann,
hið fagra og góða tælir hann ekki til undrunar né gleði;
hið ljóta og illa leiðir hann ekki til viðbjóðs né lasta.
Margir merkilegii' menn voru af þessum flokki: Kleantus,
er orti lofsaunginn mikla; Krysippus; Panetius, vinur Scipions
Africanus og fyrirmynd Oicerós; Hecaton, Philon frá Larissa.
— Cicero og Seneca voru ekki neitt, þeir stældu allt eptir
öðrum, sitt eptir hverjum.
Platon og Aristoteles. 1. Platon er einhverr hinn
merkilegasti maður í öllu tilliti og heimsspeki hans öll
yfirskygð unaðlegum friði og blíðu. Án efa hefir hann
komizt næst kristnmni af öllum heiðnum mönnum. þótt
hann væri lærisveinn Socrates, þá ritaði Socrates aldrei neitt,
en talaði við menn og kendi svo. Platon hafði sama hátt
og Socrates, að hann kendi með viðræðum við menn, en
reit kenníngar sínar á fögru máli, sem er jafn skáldlegt,
sem það er djúpsært. það sýnir, hve tignarlegar hugsanir
Platon hafði, að hann kallaði heimsspekina undirbúníng