Gefn - 01.01.1873, Síða 65

65
ilegs lífs getur mannlegt félag ekki stadizt, en félagið og
siðferðið heimtar fegurðina eins og krydd lífsins og má ekki
án hennar vera, því þar sem hana vantar, þar er menntun-
arleysi og myrkur dauðans; íegurðin er 'sameiníngarliður á
milli líkamsins og andans, á miili hins jarðneska og hins
himneska, á milli guðs og manna; hún minnir oss á hina
eilífu, heilögu rót, sem vér erum runnir af, og hún bendir
oss til þess lífsveldis, er vér eigum að leitast við að ná.
En sagan segir frá allri þessari eptirsókn mannsins, um
dimmar nætur og daga ljósa, hún faðmar allt. J>annig
sameinast öll vísindi. Eg skal nú gefa yfirlit yfir heimsspek-
ina eða skoðun manna á heiminum frá elztu tímum og fram
á 13du öld, en ekki lengra, því það sem ýngra er, er ekki
frumhugsað, heldur upptyggíng eptir enum eldri mönnum.
Hin elzta heimsspeki hefur komið fram í ljóðum. [>an-
nig er bók Jobs, orðskviðir Salómons, Davíðs sálmar: þetta
er alit saman ekki annað en heimsspeki, það er: skoðun á
lífinu og heiminum, og hlutfalli þess við skaparann, hið
góða og hið almáttuga veldi guðs. J>að er ekki furða, þótt
hin skáldlega heimsspeki gyðínga væri tignarlegust allra,
því þeim hlotnaðist hinn mesti löggjafi, sem nokkurn tíma
hefir uppi verið, hann, sem sagði þetta hið óttalega og fagra
orð: »eg er drottinn þinn guð, þú átt eigi að hafa aðra
guði fyrir mér.« Með þessum einföldu orðum var þjóð
gyðínga umsvifalaust leidd að upphafi vizkunnar, og þessi
orð gjörðu þá hæfilega til þess, að verða jarðneskir forfeður
frelsarans, því þau létu þá varðveita trúna á sannan guð, og
það er hin sanna heimsspeki. En þótt það nú sé rétt, að
kalla löggjafana heimsspekínga, svo sem Móses, eða Lykúrgus,
af því þeir heimfærðu heimsspekina uppá mannlegt félag og
gáfu lög samkvæmt því sem þeir vissu bezt um hlutfall þess
við guðdóminn, þá eigum vér hér ekki við slíka heims-
spekínga, heldur þá, sem einúngis skoðuðu heiminn og leit-
uðust við að finna upphaf hans. Móses leitaði ekki þessa
upphafs; hann fann það þegar í stað, og því er allt önnur
5