Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1886, Blaðsíða 115

115
þurfi hver sinna meðala út af fyrir sig. En þessar
greinir þarf þó að skoða út af fyrir sig, til þess að menn
skilji til hlítar, og skal nú skýra þetta betur.
Sjálfsmenntunin er þá í fyrsta lagi siðferðisleg;
sú tegund hennar er afarþýðingarmikil. fegar maður
athugar sitt innra eðli, verður hann óðar var við tvenns
konar lög, eða öfl, sem hann þarf og vill skilja. Hann
finnur ílanganir, fýsnir og ástríður, sem miða allar við
sjálfan hann, sem fara fram á hans eigin hagsmuni,
eptirlæti og metnað; en svo finnur hann annað afl hinu
gagnstætt; það er hlutdrægnislaust, óeigingjarnt og al-
mennt; hvetur mann til að hyggja að réttindum og
velferð annara, og leggur honum skyldur á herðar,
sem hann hlýtur upp að fylla, hvað sem það kostar
og hversu sem það kemur í bága við sjálfs hans fýst
eða hagnað. Enginn maður, hversu fast sem hann er
bundinn við hag sinn, hversu hertur sem hann er af
eigingirni, getur neitað því, að í hans eðli er líka upp-
spretta máttugrar hugmyndar, sem kemur þvert í
bága við síngirni hans, hugmyndar um skyldu, að í
honum talar rödd, hjá sumum skýrari en hjá öðrum
veikari — sem hvetur hann að heiðra og framfylgja
hlutdrægnislausu réttlæti og allsherjar góðleik. þ>etta
óeigingjarna afl í mannsins eðli köllum vér stundum
skynsemi, stundum samvizku og stundum hina siðferð-
islegu tilfinningu. En hvað sem það svo er kallað,
býr þetta afl sannarlega í sérhverjum af oss, og er
það hið æzta afl í oss, sem efla þarf og rækta, því
undir þess fullkomnan er kominn réttur þroski allra
annara hæfilegleika vorra. Ástríður vorar geta að
vísu orðið öflugri en samvizkan, og geta kallað hærra,
en þeirra óhljóð eru alveg ólík þeirri hinni bjóðandi
rödd, sem hljómar til vor frá samvizkunni. f>ær hafa
ekki hennar myndugleik eða úrskurðarvald. Á miðri
8*