Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1886, Side 120

120
ir, hefur eptirtekt yðar sjálfra hlotið að kenna yður.
|>ér hljótið að hafa tekið eptir tveimur flokkum manna;
annar hefur ávallt hið einstaklega fyrir sér, einstaka
hluti, einstök dæmi; hinn flokkurinn notar þessi dæmi
eins og undirstöður æðri og umfangsmeiri sanninda.
Hinir síðarnefndu eru heimspekingar. Tildæmis: Menn
höfðu öldum saman séð tré, steina og málma detta til
jarðar. Newton greip þessi einstöku dæmi og komst
fyrir þau til þeirrar hugmyndar, að öll efni sækja sam-
an eða dragast hvort að öðru, og afmarkaði síðan
með orðum það lögmál, sem þetta aðdráttarafl fylgir
eptir mismunandi fjarlægð, og birti með því hið mikla
lögmál, sem vér höfum ástæðu til að ætla að nái yfir
og drottni yfir allri hinni ytri sköpun. Einn les sögu,
og kann að segja yður alla atburði hennar og hættir
þar. Annar tengir atburðina saman, heimfærir þá und-
ir einn og sama skoðunarhátt, og skilur hin miklu rök,
sem valda áhrifum á þessa þjóð eða aðra, sér megin-
stefnurnar, hvort heldur til frelsis eða fjötra, til eins
eða til annars menntunarástands. þ>annig talar einn
sí og æ um einstakar athafnir nágranna síns, en
hinn horfir bak við athafnir hans á hina innri rót, sem
þær spretta af, og nær við það betra og bjartara
skyggni yfir mannlegt eðli. í skjótu máli: einn sér
allt frálaust og í molum, annar leitast við að sjá sam-
band og heild alls. fað er stórkostlegt böl í
mannlegu félagi, að menn eru si og æ háðir smámun-
um, en vantar höfuð-sannindi, vantar stórar og fastar
meginreglur eða lög. Af því leiðir, að margir, þó ekki
séu vondir menn, eru reikandi, sífeldlega óstöðugir,
líkari börnum með ofvexti en mönnum. Að mynda
hjá sér þann sálarstyrk, sem samlagar sig stórum alls-
herjar sannindum, það er hin æzta þekkingarlega
"sjálfsmenntun. Og hér skal eg biðja yður vel að at-