Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1886, Blaðsíða 140
140
veita oss, sé þeim rækilega fylgt, þá meðvitund um
andlegt afl og ágæti, sem háir eða lágir hversdagmenn,
er ganga skref fyrir skref eptir aldarinnar bumbuslætti,
aldrei fá né finna til. Eg veit vel, að sumum mun
þykja undarlegt, að eg skuli ætla, að alþýðumenn séu
færir um að taka á móti slikum bendingum og
geislabrotum sannleikans, er eg nú benti á. Slíkt
kalla menn einkaréttindi andagiptarmanna, sem virðast
fæddir til að setja lög sálum alþýðunnar. Án efa á
náttúran sína aðalsstétt og útsendir að eins fáa
til þess að vera ljós heimsins í æðsta skilningi. En
þó er hitt engu síður satt, að öllum er hlutdeild gefin
£ sama guðdómseldi, því ekki mundu hinir mörgu taka
með lotningu og il við upplífgandi áhrifum hinna fáu,
væri ekki hið sama andlega líf hjá hvorumtveggja
í raun og veru. Sálir alþýðumanna eru ekki eins og
efni, sem fara má með svo og svo, skapað til að taka
mótstöðulaust við áhrifum utan frá. pær myndast
ekki að öllu leyti fyrir ytri uppfræzlu, heldur hafa
meðfædd öfl og uppsprettu hugsunar í sér sjálfum.
Jafnvel sál barnsins fer lengra en henni er sett fyrir,
og lætur hverja spurningu reka aðra, sem reka hina
vitrustu menn í vörðurnar. Jafnvel barnið snertir opt
hin djúpu rök, sem heimspekin hefur á öllum öldum
verið að reyna til að þýða. En um þetta efni má eg
ekki nú vera að fjölyrða. Eg skal að eins taka fram,
að gáfa hinnar skapandi hugsunar kemur helzt fram
hjá þeim, sem þyrstir eptir framförum, sem efla vilja
sjálfa sig í allri fullkomnun. Maður, sem vaknar til
þeirrar meðvitundar, að hann sé skapaður til framfara
og fullkomnunar, horfir með nýjum augum á sjálfan
sig og heiminn, sem hann lifir í. J>essi mikli sannleik-
ur hreyfir sálina frá rótum, slitur sambönd hennar
eldri hugmynda og skapar önnur ný, rétt eins og eitt-
hvert máttugt verkandi efni £ efnafræðinni gjörir við