Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1886, Blaðsíða 118
118
og mið skilningsins, þá hlýt eg að leita hennar sér-
drægnislaust. Hér er hið fyrsta mikla skilyrði allra
framfara skilningsins. Eg hlýt að velja hið sanna, án
þess að spvrja hið minnsta, hvaða áhrif það hafi mér
til handa. Eg verð að fylgja því, hvert sem það leið-
ir mig, hvaða hagsmuni sem það truflar fyrir mér,
hvaða ofsóknir og tjón sem af því kunna að leiða,
við hvaða flokk sem það skilur mig eða bindur mig.
Án þessarar hreinskilni hugarfarsins, sem er annað
nafn á óeigingjarnri sannleiksást, truflast hinar mestu
meðfæddu skilningsgáfur og villast af vegi, andagiptin
týnir réttri stefnu, „ljósið í oss snýst í myrkur“. Sökum
þeirrar villu hafa hinir skörpustu vitmenn blekkt bæði
sjálfa sig og aSra og orðið flæktir í neti sinnar eigin
falsspeki1. þ>að eru til dæmi fullkunn úr sögu vísinda
og heimspeki, að menn með staklega miklum náttúru-
gáfum hafa komið upp með hina verstu villu og jafn-
vel reynt til að kippa fótum undan sjálfum hinum
miklu upprunasannindum, sem mannsins dyggð, ágæti
og vonir hvíla á. Og hinsvegar hefi eg þekkt menn
með meðalgáfum, sem borið hafa í brjósti slíka alls-
herjar ást til sannleikans og meðbræðra sinna, að þeir
hafa smámsaman hafið sig til allmikils og yfirgrípanda
hugsunarafls. Sumum hinna nytsömustu kennara i pré-
dikunarstólnum og í skólunum er svo farið, að dugn-
aður þeirra til að upplýsa aðra er eigi svo mjög að
þakka náttúrlegum yfirburðum gáfna þeirra eins og
hreinskilni þeirra, óhlutdrægni og óeigingirni og fús-
leika þeirra að lifa og deyja fyrir sannleikann. Sá
maður, sem hefur sig upp yfir sjálfan sig, horfir frá
1) Sophistry, þ. e. sú speki, sem sannar og kennir skinið en
ekki kjarnann. Beiti menn henni af ásetningi, heitir það hrekkvísi.
þyðarinn.