Ársrit Ræktunarfélags Norðurlands - 01.01.1983, Blaðsíða 89

Athyglisvert er að í báðum þessum stöðuvötnum, Hauka-
dalsvatni og Lagarfljóti, áttu að hafast við „ormar“, og ein-
hvers konar skrímsl önnur. Eru til af þeim margar sögur,
einkum þó frá Lagarfljóti.
Örnefnið Sœnautavatn á Jökuldalsheiði bendir þó eindregið
til, að þar hafi einnig verið slíkt dýr. Til er önnur saga, af
næstu grösum, um sækýr í fjósi, og fer hún hér á eftir:
9) „Gráa kýrin í Yxney“. Þjóðsögur Jóns Árnasonar III. bindi
(3. útg.), bls. 206. (Heimildar ekki getið, en virðist haft eftir
manni úr Hrappsey, skráð 1848).
Sagt er frá bónda einum í Yxney (nú vanalega nefnd Öxney), er leit út í
fjós sitt eitt vetrarkvöld, og sá að „flórinn var fullur af ókunnum kúm“.
„Hann vildi handsama þær, en gat ekki þvi þær stukku allar út, nema hann
hrammsaði í eina og beit hana til blóðs; varð hún þá kjur, grá að lit, og lifði
í mörg ár, og reyndist besti gripur, og er út af henni sprottið það steingráa
kúakyn, sem lengi hefir í Öxney verið og dreift er nú víða um eyjarnar.
Hinar kýrnar elti bóndinn yfir þvera eyna, til sjóar, hvar þær steyptust ofan
háa brekku, er nú heitir Baulubrekka og hlupu í sjóinn þar sem kallast
Slamburfall." Nóttina eftir dreymdi bónda að til hans kæmi maður, og
ávítaði hann fyrir að taka einu kúna sína, en sleppa kúm sambýlismanns
sins, er ætti átta „enda skyldi það launast á sauðfé. Kom þá upp bráðasótt
sauðfjárins, sem til skamms tíma var bráðust og mest í Yxney, en nú er orðin
útdreifð um allt land.“
Þessi saga minnir að ýmsu leyti meira á huldufólkssögur en
sögur af sækúm og sæfólki, og ætti e.t.v. að flokkast þannig,
enda eru engar aðrar heimildir um hefndaraðgerðir af hálfu
sæmanna (marmennla). Þess er heldur ekki getið að kýrnar
hafi haft blöðru og sú sem náðist var „bitin til blóðs“ sem
kemur hvergi annars staðar fyrir í sækúasögum, en þekkíst
hins vegar í sögnum um huldunaut. Svipað mé segja um
næstu sögu, sem einnig gerðist á þessu svæði.
10) „Sœkýrin að Valsharmri, “ Skógarströnd. Þjóðsögur Sigfúsar
Sigfússonar V. bindi (1. útg.), bls. 75. Sögn Sigurbjargar
Bogadóttur, á Eyjólfsstöðum, Völlum, 1900.
91