Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1971, Blaðsíða 174

174
STOFNUNARSÖFNHÁSKÓLA
deild. Einnig skiptast söfn í deildir eftir efnisgreinum. Þannig geta stofnunarsöfn
myndazt. Einn annar þáttur, sem jafnframt getur haft áhrif á tilurð þeirra, er fjar-
lægð frá aðalsafni.
Svo sem sjá má af þessum dæmum, geta ýmis sjónarmið ráðið deildaskiptingu í
sama safni. Önnur sjónarmið en hér hafa verið nefnd koma einnig til greina (16, s. 52
og 55; 28, s. 120-121).
Hnitun og dreifing. Hugtökin hnitun og dreifing eru mjög notuð í stjórnsýslu og
taka til skiptingar ákvörðunarvaldsins í fyrirtækjum. Dreifing merkir þá, að ákvörð-
unarvaldi í sérstökum málum sé deilt niður á ákveðna lægra setta aðila í fyrirtækinu,
en hnitun er kerfisbundin og stöðug varðveizla valds hjá hærra settum aðilum. Dreif-
ing eykur vald undirmanna, en hnitun dregur úr því. Þessum hugtökum má ekki rugla
saman við deildaskiptingu. Deildaskipting er sérstök tegund skipulags, en hnitun eða
dreifingu í fyrrgreindri merkingu ber að líta á sem sérstaka tækni í stjórnsýslu. Deilda-
skipling auðveldar mjög beitingu þessarar tækni, en hugsanlegt er að koma á fót
deild án þess að breyta skiptingu ákvörðunarvalds (2, s. 157-158, 162).
í ýmsum heimildum um háskólabókasöfn er talað um hnitun og dreifingu bóka-
forðans og átt við skiptingu lians í hin ýmsu söfn háskólans. Eru hugtökin þá notuð
í allt annarri merkingu. Einnig er í sumum heimildum getið um hnitun eða dreifingu
starfsliðs og þj ónustu í svipaðri merkingu. I þessari ritgerð eru hugtökin notuð í þess-
ari síðarnefndu merkingu, nema skýrt sé tekið fram, að um hina fyrrnefndu sé að
ræða.
Þessi tvenns konar merking hugtakanna hnitun og dreifing kemur einkar skýrt fram
í ummælum Haralds L. Tveterás um þetta efni. Þau minna jafnframt á, hversu þau
hugtök, sem hér voru gerð að umræðuefni, eru hvert öðru háð í margþættri starfsemi
háskólabókasafna. Hann segir:
„Ég er hlynntur því að dreifa hluta bókaforðans, en aldrei þyrði ég að gera svo án
þess að dreifa jafnframt starfsliði og þjónustu. Og um leið og ég dreifi starfsliði og
þjónustu, verð ég að koma á hnitun stj órnsýslunnar til þess að halda söfnum, starfsliði
og þjónustu saman sem einni heild, einu bókasafnskerfi“ (25, s. 27). Svipuð ummæli
hafa verið höfð eftir J. C. M. Hanson (27, s. 183).
Gerðir háskólabókasafna. Frá sjónarmiði hnitunar og dreifingar má skipta háskóla-
bókasöfnum í nokkra flokka eða gerðir. Þessar gerðir eru nú til eða eru áætlaðar:
1. Hnitað kerfi. Eitt safn fyrir allan háskólann. Sérsöfn eru engin eða óveruleg.
Þetta er „frumgerð“ háskólabókasafna.
2. Dreift kerfi.
a) Aðalsafn og sjálfstæð stofnunarsöfn. Þessi gerð er mjög algeng á Norður-
löndum.
b) Stór stofnunarsöfn. Eitt þeirra rækir ýmsa sameiginlega starfsemi jafnhliða
hlutverki sínu sem sérsafn og er því í nokkrum mæli aðalsafn.