Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1971, Blaðsíða 161

SKRÁNIN GARREGLUR BÓKASAFNA
161
hefur gengið undir fleiri nöfnum en einu, hvorl kjósa skuli fullt nafn eða stytt o. s. frv.
Val málmyndar getur m. a. staðið tun það, hvort greina skuli höfuð, t. d. stofnunar-
nafn, á móðurmáli skrásetjara eða hvort velja skuli tungumál eftir ríkisfangi stofnun-
arinnar.
Þegar höfuð hefur verið valið, nafnmynd þess og málmynd, kemur að einum mesta
vandanum í meðferð höfuðs, en það er val þess orðs, sem skipað er fyrstu í spjald-
textanum og ræður röðun spjalds í skrá. Þetta orð höfum við nefnt raðorð. Það er
engan veginn sjálfsagt, að raðorð sé fyrsta orð í því heiti, sem valið hefur verið sem
höfuð. Meðal spurninga, sem hér vakna, eru þær, hvort velja skuli sem raðorð skírn-
arnafn eða föðurnafn íslenzkra höfunda, hvert skuli vera raðorð, þegar erlend ættar-
nöfn höfunda eru forskeytt eða síðara nafn erlends höfundar er tvíliðað og nafn-
liðir ýmist tengdir með bandi eða ekki, enn fremur hvernig fara skuli með greini.
Þá skal vikið að öðrum meginhluta spj aldtextans, bókarlýsingunni. Tilgangur henn-
ar er öðru fremur að lýsa skráðu riti sem bókfræðilegri einingu, svo að það verði
greint frá öðrum ritum — einkum öðrum ritum safnsins — þ. á m. ein útgáfa rits frá
annarri, enn fremur að sýna bókfræðileg tengsl rita. Þess var áður getið, að vanda-
mál skráningar væru öll tengd á einhvern hátt spj aldtextanum. Að sjálfsögðu eru
þau þó einnig tengd þeim ritum, sem skrá skal, ekki sízt atriði bókarlýsingarinnar.
Vandann ber að höndum með sjálfum ritunum, og hann getur verið margvíslegur eins
og þau. í reglum um bókarlýsingu þarf því að gera ráð fyrir ýmsum tilbrigðum, sem
orðið geta í titiltexta, formi og gerð rita, og mæla fyrir um, hvernig þeim skuli lýst.
Atriði, sem til álita kemur að lýsa, eru æðimörg og ýmiss konar, en rétt er að ítreka
það, sem áður var getið, að á síðari árum hefur víða gætt ríkrar tilhneigingar til þess
að draga úr bókarlýsingu í spjaldskrá, gera minni kröfur til hennar og einfalda lýs-
ingaratriði eða fækka þeim, enda er vafasamt, að þau atriði, sem greind hafa verið,
þegar mest hefur verið lagt í bókarlýsinguna, séu öll nauðsynleg vegna þess hlutverks
spjaldskrár, sem áður er skilgreint.
Spjaldskrá verður mun aðgengilegri og auðveldari í notkun, ef hverju riti er lýst
skipulega og lýsingaratriði greind í fastri röð, a. m. k. að vissu marki. Atriðum bók-
arlýsingar má skipta í tvennt. Annars vegar eru þau, sem greind eru við nálega hverja
bók, þ. e. á hverju aðalspjaldi, hins vegar þau, sem sjaldnar koma til. Hinum fyrr-
nefndu er venja að skipa í svonefndan aðaltexta á spjaldi, hinum síðarnefndu á svo-
nefndan spjaldfót.
Meginatriði aðaltexta eru þá þessi: titill (þar með talinn undirtitill og titilaf-
brigði), höfundur (útgefandi eða ritstjóri, ef það á við), útgáfa, prentsögn (þ. e. út-
gáfustaður, forlag og útgáfuár), samlögn (þ. e. lýsing á umfangi rits, einkum blað-
síðutali) og ritraðartitill, ef við á. Atriði, sem sjaldnar koma til og greind eru á
spjaldfæti, eru margvíslegri en svo, að talin verði hér, enda skal nú látið staðar numið
við að rekja þá þætti skráningarvandans, sem setja þarf reglur um. Vandinn er að
sjálfsögðu miklu fjölþættari en hér hefur verið lýst. Ég hef aðeins tæpt á nokkrum
meginatriðum, en þegar atriðin hafa verið tæmd til nokkurrar hlítar og þeim raðað
11