Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1971, Blaðsíða 142

142
HANDRITADEILD LANDSBÓKASAFNS
Komið er fram undir aldamót, árið 1899 eru handrit Jóns Péturssonar dómstjóra
keypt til safnsins, á annað hundrað binda, auk skinnbréfa og blaða.
Ný öld er gengin í garð, og 1901 voru kaup fest á handritum Hins íslenzka bók-
menntafélags. Um það safn og safn Jóns Sigurðssonar sagði Páll Eggert Ólason, að
þau væru „mestur fengur, sem Landsbókasafn hefði fengið í handritum“. Safn bók-
menntafélags er tæplega 2000 bindi, þar af 1610 í safni Hafnardeildar félagsins, en
289 í safni Reykjavíkurdeildar þess. Er safni hvorrar deildar haldið sér innan hand-
ritadeildar og handrit þeirra merkt einkennisstöfunum ÍB. og ÍBR. Flest af hand-
ritum Bókmenntafélags voru runnin frá Jóni Jónssyni Borgfirðingi, en mjög mörg frá
Guðmundi sýsluskrifara, syni Einars fræðimanns og skálds á Starrastöðum Bjarna-
sonar og föður Valtýs Guðmundssonar prófessors við Kaupmannahafnarháskóla. Og
ekki má gleyma þremur mönnum enn, sem lögðu handritasafni Bókmenntafélags
drjúgt lið, en fóru allir til Vesturheims síðar. Það voru þeir Marteinn Jónsson gull-
smiður frá Stafafelli, Þorsteinn Þorsteinsson frá Upsum, faðir Þorsteins Þ. rithöfund-
ar, og síðast en ekki sízt Sigmundur Matthíasson Long, er síðar meir arfleiddi Lands-
bókasafn að handritasafni sínu eftir sinn dag, alls 130 bindum; er þar sitthvað að
finna um austfirzk efni, einkum kveðskap á 18. og 19. öld. Meðal merkra handrita
Hins íslenzka bókmenntafélags má nefna sóknarlýsingar þær, sem Hafnardeild félags-
ins stofnaði til með boðsbréfum og spurningum vegna fyrirhugaðrar lýsingar íslands.
Hafa ýmsar þeirra verið gefnar út á prent, eins og kunnugt er. Einnig má geta hand-
ritsins ÍB. 70, 4to, sem er eitt fegursta handrit safnsins, skrifað árið 1693 af lista-
manninum séra Hjalta Þorsteinssyni í Vatnsfirði, en á það eru riluð kvæði séra Ólafs
Jónssonar á Söndum í Dýrafirði, en kvæðabækur hans er víðar að finna í handrita-
safni Landsbókasafns. Handrit þetta gaf Hallgrímur djákni að Þingeyraklaustri Jóns-
son Jóni Espólín sýslumanni 1806, en Bókmenntafélag hreppti það frá séra Hákoni
Espólín, syni Jóns sýslumanns.
Árið 1902 eignaðist Landsbókasafn handritasafn Flateyj arfélagsins, að meginstofni
rit og uppskriftir Gísla Konráðssonar fræðimanns og skálds og hamhleypu til skrifta.
Ég get ekki stillt mig um að leyfa ykkur að heyra kafla úr æviágripi Gísla eftir sjálfan
hann, skrifuðu af Sighvati Grímssyni Borgfirðingi, þar sem Gísli lýsir viðureign
sinni við skriftina í æsku. Hann segir: „Gísli fýstist mjög að læra að skrifa; bjó hann
sér til blek úr steinkolum, sem hann neri í vatni á tindisk og hafði í fjárhúsum, er
hann skyldi vinza garðaló og bera moð; kom svo, að Gísli nam að lesa skrift og pára
nokkuð, en mjög hélt móðir hans þeim til tóvinnu, og vann Gísli hana jafnan nauð-
ugur. En af því móður hans þótti mjög gaman að sögum og rímum, þá freistaði Gísli
að útvega þær og frelsaði sig með því við tóvinnuna, þótt hann væri raddstirður.
Stafagjörð sína lagaði Gísli eftir ýmsu því, er hann sá og í náði. Allóskipulegt var
pár hans í fyrstu, og miklu meiri var námfýsn hans og iðni við það en næmi.“ í við-
bæti við æviágrip Gísla, skrifuðum af Sighvati Borgfirðingi, segir enn: „Allt til 1872
brúkaði hann fjaðrapenna, en þá tók hann gleraugun af sér, er hann skar pennann,
svo var sjónin skörp, en jafnan þvoði hann augun með brennivíni og sagðist hafa