Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1976, Page 7

ÞORSTEINN MAGNÚSSON OG KÖTLUGOSIÐ 1625
7
urðum vér þessum undrum um síðir svo tamir og vanir, að nokkrir
það að engu eður litlu öktuðu, hjá því sem með fyrsta, og sannaðist
hér úti sá gamli málsháttur, að svo megi illu venjast að gott þyki.“
Það ber vott um ærið andlegt þrek og æðruleysi, að geta lýst raun-
sætt frá degi til dags þeim ósköpum, sem á gengu á Þykkvabæjar-
klaustri í þessu Kötlugosi. En frásögn Þorsteins er, sem fyrr getur,
bæði ýtarleg og greinargóð, og er sérstaklega athyglisvert og vísinda-
lega markvert það, sem hann hefur að segja um þau rafmagnsfyrir-
bæri, er gjóskufallinu fylgdu, ekki aðeins skruggur og leiftur, heldur
einnig hrævarelda, eldkúlur og hvers kyns önnur undarlegheit, sem
verða þegar loftið er svo hlaðið rafmagni sem orðið hefur í miklu
gjóskufalli. Eftir að hafa lýst jökulhlaupinu og gosinu dag fyrir dag,
gerir hann skilmerkilega grein fyrir tjóninu af völdum þess á landi
og búpeningi bæði í Álftaveri og öðrum sveitum. Er sú skýrsla, sem
dagsett er 4. marz 1626, nánast viðauki við þá greinargerð.
Svo sem fyrr getur, lét Þorvaldur Thoroddsen prenta skýrslur Þor-
steins. Voru þær prentaðar eftir handriti nr. 422 4to í Árnasafni með
hliðsjón af handriti frá miðri 17. öld, sem var í eigu Þorvalds sjálfs,
en hann segir bæði þessi handrit orðrétt eftir frumriti, sem nefnist
„Kver það sem Þorsteinn Magnússon sendi síra Ólaíi Jónssyni á
Söndum 1626“. Samkvæmt bréfi Þorsteins, sem fylgir aðalskýrslunni,
þeirri sem dagsett er 15. september 1625, þ. e. daginn eftir að gosinu
lauk, sendir hann þessa frásögn sína til séra Gísla Oddssonar, síðar
biskups, er þá var prestur í Holti undir Eyjafjöllum, og biður hann
að senda hana áfram til föður hans, Odds biskups Einarssonar, og
til lögmannsins (Gísla Hákonarsonar í Bræðratungu). Annanhvorn
þeirra biður hann að koma henni með góðum skilum til Níels Hans-
sonar umboðsmanns konungs á Bessastöðum, en viðbótarskýrsluna,
sem dagsett er 4. marz 1626, sendir Þorsteinn, ásamt aðalskýrslunni,
til séra Ólafs Jónssonar, og munu þetta hafa verið frumrit þeirra gos-
lýsinga, sem birtar eru í S. t. s. Isl.
En hvað um það kver, sem prentað var á dönsku 1627?
Frásögnin í kveri þessu hefur ekkert úr þeirri viðbótarskýrslu, sem
send var séra Ólafi Jónssyni 1626. Kverið er útdráttur úr frásögn
Þorsteins Magnússonar af gosinu sjálfu 2.—14. september. Að mestu
leyti gæti þetta verið útdráttur úr frásögninni í S. t. s. ísl., og sumar
klausur eru orðrétt hinar sömu og í þeirri frásögn. En í dönsku frá-
sögninni eru nokkur atriði, sem eru ekki í hinni íslenzku. T. d. er í
frásögn af gosinu 4. september sagt, ,,at Fuglene falde mangfoldelige