Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1976, Blaðsíða 12

12
ÚR BRÉFUM SVEINS LÆKNIS PÁLSSONAR
Hann er öruggur hvar sem hann fer. Þó kemst hann nokkrum sinn-
um í hreinan lífsháska. Um hann mynduðust þjóðsögur.
Sveinn Pálsson var dæmigerður maður upplýsingarinnar, fjölfróður
og fylgdist vel með. Hann rækti framúrskarandi vel hlutverk sitt að
fræða alþýðuna og samdi og þýddi mörg rit í læknis- og náttúru-
fræðum í því skyni. Þorvaldur Thoroddsen telur þessi rit upp í
Landfræðisögu sinni, III. bindi. Helztu vísindarit hans komu ekki
út fyrr en löngu eftir daga hans. Eldritið (um Skaftárelda 1783) kom
út í Noregi 1882 og kaflar úr Jöklaritinu 1883 á sama stað. Þorvaldur
Thoroddsen fjallar um Svein og rit hans í verkum sínum, og hann
og fleiri hafa tekið upp kafla úr ritum hans, og loks var þýdd og
gefin út Ferðabók Sveins Pálssonar 1945, náttúrufræðilegar og aðrar
athuganir um land og þjóð í dagbókarformi. Gerðu það Pálmi
Hannesson og Steindór Steindórsson náttúrufræðingar og Jón Ey-
þórsson veðurfræðingur.
Við hæfi er að nota orð Bjarna Thorarensens af öðru tilefni og
segja, að vel hafi legið á drottni almáttugum, þegar hann veitti
Sveini Pálssyni ótæpilega allar þær náðargáfur sem prýða yfirburða-
mann og heilsteyptan persónuleika. Hann fór ekki varhluta af and-
streymi í lífinu. Nóg var af því líka, þó að ekki verði frekar rakið
en að ofan greinir. Eitt skal þó minnt á. Vísindum sínum hefur hann
aðeins getað sinnt að takmörkuðu leyti og var kannski þyngsti kross-
inn (eins og Sigurður Guðmundsson skólameistari getur sér til).7
Og þunglyndur var hann eins og kemur fram í einu bréfanna hér á
eftir. Hann lýsir þeirri úlfakreppu á svo eftirminnilegan — og nútíma-
legan — hátt í dæmi Jóns Eiríkssonar konferensráðs, að mikil freisting
er að álykta, að hún eigi einnig við Svein sjálfan, þó að hans tilfelli
hafi verið vægara og honum tekizt að verjast vegna margrómaðrar
skyggni á tilveruna. Þessi er lýsingin: .... „eru öll líkindi til þess,
að sterkar, ennþó með aldri og reynslu veltamdar og lagaðar, geðs-
hræríngar, skarpar sálargáfur, óseðjandi lærdómslaungun, mátalaus
yðni og lestralyst, og þaráofan á efri árum, nær því óbæriligar
annir, áhugi, þánkabrot, en jafnframt öllu þessu, einkum á önd-
verðri æfi hans, lítilsiglt lunderni og síðan geigr, að eitthvað mis-
takast kunni, hvörju stundum er samfara hjá gáfbamönnum, er sig
þvínga verða og spekja, nokkurskonar kvíði við að hafa sig mjög
framm: að allt þetta hafi, þegar frammí sókti, og margt vildi snúast
öðruvísi en ætlað var, smámsaman veikt líkama hans, ofreynt lífs-
taugarnar, og þannig lagt drög til allsherjar tæringar“.8