Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1976, Qupperneq 50

50
HARALDUR SIGURÐSSON
Jóns af Hólabókum, þótt hann héldi áfram prentstörfum til dauða-
dags 1616. Prentverkið á Núpufelli starfaði aðeins í fá ár, og þar
voru prentaðar skýringar eða Summaría yfir Nýja- og Gamla testa-
mentið 1589 og 1591 eftir Veit Dietrich, mikil bók í tveimur bind-
um, sem Guðbrandur þýddi. Óljósar heimildir geta nokkurra fleiri
bóka, sem prentaðar voru á Núpufelli.
Meðan þessu vatt fram, var unnið að útgáfu Sálmabókar á Hólum,
og kom hún út 1589 með 328 sálmum og allmörgum söngnótum,
hinum fyrstu, sem prentaðar voru á Islandi og kunnar eru. Grunna-
víkur-Jón getur þess raunar, að söngnótur hafi verið í Breviarium
Holense, en líklegt þykir, að hann misminni um það. Þetta er elzt
sálmabók íslenzk, sem það nafn verðskuldar, þó að þeir Marteinn
Einarsson og Gísli Jónsson biskupar létu prenta í Kaupmannahöfn
lítil þýdd sálmasöfn upp úr miðri öldinni. Báðar eru þær bækur
helzt frægar að endemum fyrir vondan kveðskap. Af orðum biskups í
formála má ráða, að sálmarnir séu flestir þýddir úr latínu eða þýzku,
margir af séra Ólafi Guðmundssyni á Sauðanesi, nokkrir úr dönsku og
fáeinir frumsamdir. Bókin var prentuð í 375 eintökum og kostaði 1-
H/g ríkisdal. Ekki er kunnugt nema um þrjú eintök bókarinnar, og
vantar í tvö þeirra að minnsta kosti. I formála gerir Guðbrandur
grein fyrir tilgangi sínum með útgáfu sálmabókarinnar. Hann er sami
og hjá Lúther, þegar hann gaf út sálmabók sína, að fá söfnuðunum í
hendur sálma og andlegar vísur til söngs í kirkjunni. Hitt vakir þó
ekki síður fyrir biskupi að beina þeim gegn ýmsum veraldlegum kveð-
skap, sem var biskupi lítt að skapi, og nefnir hann helzt til „ónytsam-
lega kveðlinga, trölla- og fornmanna rímur, mansöngva, afmorsvísur,
brunakvæði, háðs- og hugmóðsvísur og annar vondur og ljótur kveð-
skapur: klám, níð og kerskni, sem hér hjá alþýðufólki framarmeir er
elskað og iðkað Guði og hans englum til styggðar, djöflinum og hans
árum til gleðskapar og þjónustu en í nokkru kristnu landi öðru og meir
eftir plagsið heiðinna manna en kristinna, . . . því að mjög er það mis-
ráðið og ólaglegt að vanda veraldlegar vísur og önnur ónytsamleg
kvæði með mestri orðsnilli og mælsku, sem maður kann bezt, en hirða
ekki að vanda það, sem Guði og hans lofgjörð tilkemur.“ Sjálfur
átti biskup lítinn beinan þátt í sálmabókinni. Hann kveðst aðeins hafa
þýtt tvo þeirra eða mest þrjá.
Með Sálmabók sinni lagði Guðbrandur biskup undirstöðuna að
íslenzkri sálmagerð næstu tvær aldirnar, þó að ýmsu væri síðar breytt
og við aukið.