Náttúrufræðingurinn - 1998, Síða 28

Straumsvíkur virðist vera bæði heitara og
efnaríkara en meginstraumurinn suðaustan
að. Þetta staðfesta hitamælingar úti í Hraun-
um; þar hækkar vatnshiti í fjörulindum úr 5-
5'/2°C við Lónakot upp í 8-8'/2°C vestur
undir Hraunsnesi en lækkar svo aftur inn til
Vatnsleysuvíkur. Þetta, ásamt fleiri ábend-
ingum, hefur verið túlkað svo að grunn-
vatnsstraumur komi þarna til sjávar ofan frá
jarðhitasvæðinu við Trölladyngju (Orku-
stofnun og Vatnaskil 1986). Vatnshitinn við
Straumsvík mældist um og innan við 4°C en
um 3°C uppi í Kaldárseli. Má af þessu ráða
nokkuð um hlutdeild fjallavatnsins í út-
rennslinu í Straumsvík (5. mynd).
■ GRUNNVATNSAUÐLIND
Á flóði stíflast útrennslið uppi og getur þá
sjóblandað vatn þrengt sér inn í jarðlögin
við ströndina (Haukur Tómasson og Jens
Tómasson 1966, Freysteinn Sigurðsson
1976, 1986). Þetta veldur saltblöndun í
grunnvatninu og fjörulindunum, yfirleitt því
meiri sem útrennslið er minna. Kemur það
glöggt fram í fjörulindum austarlega í
Hraunavík og út við Lónakot, en svo mikill
er flaumurinn í Straumsvík að það finnst ekki
á bragði vatnsins, þó að blöndunin komi
glöggt fram í efnagreiningum. Saltmengun í
vatnsbólum var mikið vandamál víða á
Reykjanesskaga áður en farið var að afla
neysluvatns inni á skaganum. Ferskt grunn-
vatnið í Straumsvík er gríðarmikil auðlind,
enda er þar vatnsmesta grunnvatnssvæði í
nánd við meiriháttar þéttbýli á landinu. Á
vatnasviði Straumsvíkur eru vatnsból Hafn-
firðinga í Kaldárbotnum (7. mynd). Þaðan
fellur Kaldá skamman spöl, uns hún hverfur
í hraunið, en skilar sér svo aftur í útrennslinu
í Straumsvík. Vatnsmegin Kaldár er ærið
mismikið, enda er hún eins konar yfirfall úr
grunnvatninu og rennsli hennar því háð
hæð grunnvatnsborðs. Svæði þetta er tengt
vatnasviði grunnvatns þess sem fellur til
Elliðavatns (Verkfræðistofan Vatnaskil
1991) og býr ekkert þétlbýlissvæði á landinu
við slíka auðgi grunnvatns sem höfuðborg-
arsvæðið (Freysteinn Sigurðsson og Gutt-
ormur Sigbjarnarson 1990), nema Þorláks-
höfn, hinum inegin á Reykjanesskaganum
(Freysteinn Sigurðsson og Þórólfur H.
Hafstað 1995) (6. mynd).
Full ástæða er til að hugsa vel um auðlind
þessa því í henni geta verið fólgin gífurleg
verðmæti (Freysteinn Sigurðsson 1992),
ekki síst vegna landslegu Straumsvíkur,
hafnaraðstöðu þar og fleiri þátta. Ymsum
þykir pottur brotinn í umhyggjunni um
auðlindina, því alls konar mengunarbær
starfsemi hefur verið sett niður á vatnasviði
Straumsvíkur. Þó verður að hafa í huga að
hvað grunnvatnsgæðin varðar er minnstur
skaði að því að setja slíka starfsemi niður
næst sjónum. Þar er hvort eð er mest hætta á
saltmengun, ferskvatnslagið þynnst og
vandasamast til vatnstöku, og þar væri
minnstum hluta heildarvatnsins spillt,
sökum nálægðar við útrennslið í sjóinn. Ofar
í straumnum spillist allt neðan mengunar-
staðar, þ.e.a.s. meira vatn og á mun stærra
svæði. Álverið, höfnin og fyrrverandi fisk-
eldisstöð norðan við þjóðveg eru ekki sér-
lega meinsamlega staðsett, frá þeim sjónar-
hóli séð. Raunar hefur íslenska álfélagið
látið fylgjast betur með mengunarhættum af
völdum álversins en mörg önnur fyrirtæki
hérlendis með sinni starfsemi. Það stóð fyrir
framangreindri rannsókn á vatnasviðinu
1975, til að hafa nauðsynlega bakgrunns- og
yfirlitsþekkingu, og hefur ávallt fylgst vel
með ástandi grunnvatns í vatnsbólum
sínum. Svona fyrirhyggja og stöðugt eftirlit
eru lofsverð, enda iðulega nauðsyn, en víða
vantar enn mikið á hvort tveggja, þar á
meðal hjá ýmsum sveitarfélögum og öðrum
opinberum aðilum. Annað gott dæmi um
fyrirhyggju í rannsóknum og framkvæmdum
á þessu svæði er nærtækt, en það er rekstur
Vatnsveitu Reykjavíkur, sem hefur staðið
fyrir margvíslegum rannsóknum á vatna-
sviði Elliðaánna.
Staðsetning álversins og annarra fyrir-
tækja úti við ströndina veldur því lágmarks-
spjöllum á vatnasviðinu. Meira orkar tví-
mælis með stálbræðsluna, sem eitt sinn var
sett niður á svæðinu, loðdýrabú, sem þar
voru eða áttu að vera, en þó ekki síst kapp-
akstursbraut í Kapelluhrauni og ökuþóra-
186