Náttúrufræðingurinn - 1998, Blaðsíða 68

vörn leiða þurrhreinsistöðvarnar til efnis-
sparnaðar, vegna þess að efni sem nýtast
við framleiðsluna tapast ekki út í andrúms-
loftið.
Handþekjurnar reyndust óþéttar, og mikið
verk og vandasamt var að raða þeim á kerin
ef vel átti að vera, þó að þær hafi verið mikið
framfaraspor á sínum tíma. Arið 1989 hófst
uppsetning á felliþekjum sem leystu hand-
þekjurnar af hólmi. Þetta var mjög um-
fangsmikil og kostnaðarsöm breyting, sem
lauk sumarið 1992, enda stórt skref fram á
við í umhverfismálum IS AL.
Eins og áður kom fram hófst álframleiðsla
hjá ISAL með svokallaðri „hliðarþjónustu",
sem fólst í því að á nokkurra klukkustunda
fresti var óskilgreint magn af súráli sett
niður í raflausnina með því að brjóta skurn-
ina ofan á henni. Uppleysanleiki súráls í
raflausn er takmarkaður og eina stýristærðin
til þess að halda súrálsmagninu í raflausn-
inni innan marka var hið svonefnda „ris“, en
það er snögg spennuaukning sem verður
undir forskautunum þegar súrálsinnihaldið í
raflausninni fer niður fyrir ákveðið lágmark.
Með þessari tækni var erfitt að hafa stjórn á
fjölda risanna, en þau valda bæði orkutapi
og aukinni mengun vegna þess að við risin
myndast perflúorkolefnisgös (CF4 og
C2F6), sem eru lofttegundir sem geta valdið
sterkum gróðurhúsaáhrifum, en hins vegar
ekki ósoneyðandi. A undanförnum árum
hafa menn notfært sér þá staðreynd að sé
litið á viðnám í keri sem fall af súrálsinnihaldi
kemur í ljós að þar er um að ræða ákveðið
lágmark; viðnám eykst mjög ört með lækk-
andi súrálsinnihaldi. Nútímatölvutækni,
með fullkomnu algrími (algoriþma), gerir
mönnum kleift að nema viðnámsaukninguna
og setja af stað aukna súrálsmötun með
súrálsskömmturunum áður en til þess kemur
að ris verði. Með þessari tækni hafa menn í
Straumsvík náð góðri stjórn á súrálsinni-
haldinu og fækkað risum úr tveim í 0,05 pr.
kerdag, samfara bættri straum- og orku-
nýtni. Einnig hefur verið horfið frá mið-
lægum tölvum og teknar upp örtölvur við
einstök ker. Þær geta unnið sjálfstætt og það
leiðir til meira öryggis og nákvæmni í
stýringunni.
■ HRÁÁLSFRAMLEIÐSLA
í FRAMTÍÐINNI
Þótt Hall-Héroult aðferðin við rafgreiningu
súráls sé nú orðin meira en 100 ára gömul
virðist engin ný aðferð vera í uppsiglingu
sem getur leyst hana af hólmi. Helstu atriði
sem eru í rannsókn hjá álframleiðendum til
endurbóta á núverandi aðferð eru sem hér
segir:
- Frekari endurbætur á stýritækni og
hermilíkönum til að ná aukinni straumnýtni
ogfækkarisum.
- Skynjarar til samfelldrar mælingar á
hitastigi og efnasamsetningu raflausnar, en
fá efni standast bráðið krýólít við 960° til
lengdar.
- Leiðir til frekari stækkunar kera samfara
auknum straumstyrk.
- Óvirk efni í forskautum, bakskautum og
hliðarfóðringu. Með óvirku efni í forskaut-
unum sést samkvæmt efnajöfnu [ 1 ] að í stað
koltvíildis mundu álverin gefa frá sér
súrefni!
■ heimildirog i'tarefni
Grjotheim, K. & Welch, B.J. 1988. Aluminium
Smelter Technology. Aluminium Verlag.
Diisseldorf. 328 s.
Jón H. Stefánsson 1994. Rafgreiningarkverið.
Islenska álfélagið hf., 3. útg. 35 s.
■ SUMMARY
Production ofáluminium
The still dominating Hall-Héroult method of
producing aluminium was invented in 1886. It is
based on dissolving aluminium oxide in molten
cryolite before extracting the aluminium by elec-
trolysis.
The aluminium oxide (alumina) is transported
by sea from Australia after it has been extracted
from bauxite clay. The alumina is transported to
the pots, which are boxes of steel, containing
insulation material and acarbon lining. The pots
contain a melt of cryolite, which is a mixture of
sodium- and aluminium fluoride, at 960°C. The
alumina dissolves in the melt and splits into mol-
ten aluminium, which settles at the bottom or
226