Náttúrufræðingurinn - 1998, Qupperneq 83

Gróðurbreytingar
VIÐ ÁLVERIÐ
í Straumsvík
HÖRÐUR KRISTINSSON
Það hefur lengi verið þekkt að lofttegundir og rykagnir sem berast út í and-
rúmsloftið frá álverum hafa mikil áhrif á gróður í næsta nágrenni. Mestum
skaða valda þessar lofttegundir á mosum og fléttum, sem taka vatn og nœring-
arefni úr andrúmsloftinu en ekki gegnum jarðveginn. Þessar plöntur geta
heldur ekki losað sig við hin skaðlegu efni árlega með lauffaili, eins og sumar-
grœnar plöntur gera, heldur safna þeim stöðugt saman þar til magnið í vefjum
þeirra er orðið svo mikið að skemmdir koma fram. Það eru einkum loftborin
flúoríð og brennisteinsdíoxíð í útblœstrinum sem gera umhverfi álvera óbœri-
legt fyrir þennan gróður. Rannsóknir á áhrifum þessara efna á fléttur hafa
verið gerðar síðan fyrir 1970 (Baddeley, Ferry og Finegan 1971, Gilbert 1971
og 1973, Murray 1981, Richardson og Puckett 1971). Sígrœnar plöntur, t.d.
mörg barrtré, eru einnig viðkvcemari en plöntur sem fella laufið árlega. En það
er líka ákaflega mismunandi hvernig einstakar tegundir bregðast við.
Um þær mundir sem verið var að undirbúa
byggingu álversins í Straumsvík (1969) var
mönnum því vel ljóst að þess var að vænta
að gróðurskemmdir mundu verða í næsta
nágrenni álversins. í samræmi við það var
gert ráð fyrir að vart yrði gróðurskemmda á
svæði sem markaðist af 2 km radíus út frá
verksmiðjunni. Það þarf því engum að koma
á óvart þótt rannsóknir sýni að miklar
breytingar hafa átt sér stað á gróðri í næsta
nágrenni álversins eftir 20 ára starfsemi.
Rannsóknir þær sem hér greinir frá voru
gerðar haustið 1989.
Hörður Kristinsson (f. 1937) lauk dr.rer.nat.-prófi
í grasafræði frá háskólanum í Göttingen í Þýska-
landi 1966. Hann starfaði við Duke-háskóla í
Bandaríkjunum 1967-1970, var sérfræðingur við
Náttúrugripasafnið á Akureyri 1970-1977, próf-
essor í grasafræði við Háskóla íslands 1977-1987
og forstöðumaður Náttúrufræðistofnunar Norður-
lands, síðar Akureyrarseturs Náttúrufræðistofn-
unar íslands, frá 1987.
Náttúrufræðingurinn 67 (3-4), bls. 241-254, 1998.
Samkvæmt upplýsingum frá ISAL tóksl
að minnka flúoríð í útblæstri verksmiðjunnar
um helming á árunum 1982-1991 miðaðvið
það sem áður var. Síðar var hreinsibúnaður-
inn endurbættur verulega með þeim árangri
að frá árinu 1992 hal'a flúoríð í útblæstri að
jafnaði verið um 140-150 tonn á ári, sem er
innan við 1/8 afþvísem varárið 1979. Öðru
máli gegnir um útstreymi brennisteinsdí-
oxíðs, sem hefurallan tímann verið um 1500
tonn á ári að jafnaði, enda nær hreinsi-
búnaðurinn ekki til þess.
HRAUNIN VIÐ ÁLVERIÐ
OG GRÓÐUR í ÞEIM
Við hlið álversins var Kapelluhraun (Nýja-
hraun) mest áberandi, en það er talið runnið
árið 1151 e.Kr. (Haukur Jóhannesson og
241