Andvari - 01.10.1962, Page 102

ARNÓR SIGURJÓNSSON:
„Arghyrnu lát árna"
Endur fyrir löngu varð mér það í
kennslustund, að nemendur báru brigður
á skýringu, er ég gaf þeim á vísu, er
Egilssaga hermir eftir Skallagrími Kveld-
úlfssyni. Vísuna hafði ég lengi kunnað,
rifjað hana upp og raulað stundum, er
ég var einn á ferð, og þannig öðlazt á
henni skilning, er ég hugði óbrigðulan.
Nemendurnir sögðu hins vegar, að ég
skýrði eitt orð vísunnar, sögnina að árna,
á annan veg en gert væri í glósubók, er
lengi hafði gengið milli þeirra, er lesið
höfðu Egilssögu á skólabekk, og skýring
mín breytti skilningi á vísunni. Ég kvað
merkingu sagnarinnar þá að flytja árn-
aðarorð eða kveðju, og væri sögnin enn í
dag notuð í þeirri merkingu, þegar um
það væri talað að árna einhverjum heilla.
Nemendurnir sögðu, að samkvæmt glósu-
bókinni væri merking sagnar þessarar að
fara eða ferðast. Ég bauð þá að athuga
betur, hvernig þeir, er mesta alúð hafa
lagt við skýringar forns kveðskapar, hefðu
skýrt vísu þessa. Ég varð að játa það í
næstu kennslustund, að ég kæmi eigi
erindi feginn af þeim fundi: allir þeir, er
vísuna hefðu skýrt, hefðu skýrt hana á
sama veg og í glósubókinni væri gert. Þó
færi mér líkt og Galilei, er varð að sverja
fyrir það, að jörðin gengi í kringum sólina,
en sagði við sjálfan sig: Hún gerir það
nú samt. Ég væri enn viss um, að mín
skýring væri rétt.
Þetta varð til þess, að ég hef oft síðan
þráhugsað um það, hvernig beri að skilja
þessa vísu Skallagríms og leitað að úr-
slitarökum uin það. Auðvitað leitaði ég
fyrst að málfræðilegum rökum fyrir skiln-
ingi mínum á sögninni að árna. Sögnin
er algeng í fornu máli, og í óbundinni
ræðu kemur hún víða fyrir í líkri merk-
ingu og ég hafði í hana lagt, þeirri að
biðja fyrir einhverjum eða óska honum
heilla. I sögu Ambrosíusar biskups segir
frá því, að Monika móðir Agústínusar
hafi vegna trúarvillu sonar hennar í æsku
hans farið á fund Ambrosíusar til þess að
biðja hann að „árna“ syni hennar „leið-
réttu". En sú „árnan“ varð til þess, að
Ágústínus „varð hinn æðsti kennandi og
biskup“. Annars staðar er talað um að
„árna einhvers af guði“ eða „áma einhvers
við guð“. Af sögninni að árna í þessari
merkingu eru mynduð nafnorðin árnaður:
fyrirbæn og árnandi: sá er biður fyrir eða
biðst fyrir, sem eru raunar hluttaksorð
þolmyndar og hluttaksorð nútíðar sagn-
arinnar, og koma þau bæði fyrir í fornu
máli. Af árnaður eru aftur mynduð sam-
settu orðin árnaðarorð: fyrirbæn eða með-
mæli, eftir því hvort slíku orði var snúið
til guðs eða manna, og árnaðarmaður: sá
er biður fyrir öðrum eða veitir stuðning
með meðmælum sínum, og koma bæði
þau orð fyrir í fornu máli í samböndum,
er óvefengjanlega sýna merkingu þeirra.
Loks er af sögninni að áma í þessari
merkingu myndað nafnorðið árnan, er