Andvari - 01.10.1962, Page 107

ANDVARI
.ARGHYRNU LÁT ÁRNA'
345
til skilnings á fornum kveðskap er eink-
um að finna á einum stað frá þessum
tíma, en það er í Skáldskaparmálum
Snorra-Eddu, en sú hjálp er öll frá eins
manns hendi, Snorra Sturlusonar. Þegar
einnig er vitað, að Snorri hefur ritað
Heimskringlu og þar farið höndum um
vísu Einars, er af þessu auðvelt að draga
þá ályktun að hann hljóti þá einnig að
hafa ritað Egilssögu, enda hafa áður verið
færð að því ýms rök, t. d. þau, að í
Egilssögu er sagt greinilega frá þremur
landnámum, en aðeins þremur, landnám-
inu umhverfis Odda, þar sem Snorri var
upp alinn, umhverfis Borg, þar sem hann
hóf búskap sinn, og umhverfis Reykja-
liolt, þar sem hann bjó flest manndómsár
sín, en frásagnirnar um landnámin um-
hverfis Odda og Reykjaholt varða raun-
verulega engu fyrir söguna.
Eitt ber að vísu verulega á milli með-
ferðar Ideimskringlu og Egilssögu í vís-
unum. Vísa Einars er ekki tilfærð, heldur
er efni hennar endursagt, að nokkru í
ræðum lögðum í munn Þórarni Nefjólfs-
syni, en aðallega í ræðu lagðri í munn
Einars, en með þeim hætti verður efnið
lýsigull, svo að við sjáum allt, sem er
að gerast. Vísa Skallagríms er hins vegar
undirbúin af frásögninni á undan, og
síðan er hún tilfærð í senn sem aðal-
heimild um sannindi frásagnarinnar og
sem aðalþáttur hennar, sá þátturinn er
bjartast lýsir og gleggsta innsýn gefur.
Þar er leikin af frábærri snilld sama listin
og Snorri leikur í Heimskringlu og þar
umfram allt í Ólafssögu Haraldssonar, er
hann notar dróttkvæðin fornu í senn
sem heimild og til að lýsa upp söguna,
— á líkan hátt og nútíma sagnamenn
og sagnfræðingar nota dagblöð, málsskjöl
og sendibréf til að sanna frásagnir sínar
og lýsa upp samtíð heimildanna. Með-
ferðin á vísu Einars er skemmtilegt frá-
vik Snorra frá venjulegum vinnubrögð-
um hans í Heimskringlu um not forns
kveðskapar, en meðferðin á vísu Skalla-
gríms er eins og sýning á því, hvernig
þau vinnubrögð gátu snilldarlegust orðið.
Slíka sýningu á vinnubrögðum Snorra gat
cnginn haldið nema Snorri sjálfur.
Enn er ónefnt aðalatriðið, sem sam-
eiginlegt er með vísum Einars og Skalla-
gríms: viðhorfið til hins erlenda valds,
norska konungsvaldsins. Báðar lýsa þær
ákveðinni andúð gegn því, og eru bein-
línis kveðnar til þess að vara við því. En
líka þar er nokkur munur á: Broddurinn
í vísu Einars er ekki eins hvass og í vísu
Skallagríms. Þess vegna tilfærir Snorri
vísuna ekki, heldur endursegir hana í
ræðu, þar sem broddurinn er vandlega
sorfinn, fægður og hvesstur. En brodd-
inn í vísu Skallagríms þarf ekki að hvessa.
Vísa Einars, eins og hún er endursögð í
Heimskringlu, er raunverulega aðalefni
Ólafssögu Haraldssonar í hnotskurn, eins
og sagan horfir við Snorra. Hún er ekki
saga heilags manns, heldur ádeila á ófyrir-
leitinn konung, sem vill hrjóta livern
sjálfstæðan mann undir vald sitt og til
þjónustu við sig, hvert sjálfstætt fvlki,
hvert sjálfstætt land, er hann nær til, en
grefur með því konungdómi sínum gröf-
ina. Því að hvað getur konungur án vin-
veittra, vaskra og sjálfstæðra þegna? Frá-
sagnimar um Upplanda konunga, um
Asbjörn Selsbana, Erling á Sóla, Hárek
á Þjóttu, Þorberg og Kálf Árnasonu, Þóri
hund, en umfram allt Orkneyjajarla,
Þránd í Götu, Stein Skaftason og Þor-
vald Snorrason eru viðvörun til íslend-
inga, sama viðvörunin og ræða Einars, að
láta konungsvaldið norska eigi fá fang-
stað á sér. Þá eiga Islendingar heldur að
fara að dæmi Eymundar á Skörum og
Þorgnýs lögmanns gegn Svíakonungi,
færa drottnunargjörnum konungi heim
sanninn, láta hann finna það vald, sem
er í manndómi þegnanna. Vísa Skalla-