Andvari - 01.01.1993, Side 146

144
P. M. MITCHELL
ANDVARI
mannlífsins og um tengsl manna á milli (fyrst og fremst samband ættingja) í
germanskri fornöld.
„Endurreynslu er krafizt“ ritar Grönbech á bls. 8; og hann reynir að reka
lesandann til þess að endurreyna, endurlifa fornnorrænu veröldina með sér
með því að setja sig í heila röð af afstöðum gagnvart þeim heimi, eins og
hann er okkur áhendur í goðafræði og skáldskap. Að upphafi vill Gr0n-
bech fá lesandann til að líta efnisheiminn með öðrum augum og - í þeim
mæli sem verða mætti - eins og hann lifði sjálfur á söguöld. í þeim mikil-
væga inngangskafla sem heitir „Heimurinn" leiðir hann síðan fram skilning
á tilverunni á þessum tíma, á grunni orðaforðans og sérstaklega topoi -
fastra orðasambanda - í varðveittum norrænum og fornenskum bókmennt-
um. Hann leggur á það áherzlu, að sá orðaforði, sem var, hljóti að hafa átt
sér sérstakar ástæður til þess að vera eins og hann var. Úr því til að mynda
að til er gnótt af orðum í fornensku um „hafið“, þá er ekki rétt að skýra
slíkt sem falska auðlegð af heitum, skáldyrðum - og ekki heldur að líta á
þau blátt áfram sem samnefni. Það hlýtur að eiga sína merkingu og þýð-
ingu að til voru svona mörg orð um sjóinn, segir Grpnbech. í þessu tilviki
er ekki erfitt að gera sér um það leiðsögukenningar, þegar um eyþjóð er að
ræða, sem átti tilveru sína undir duttlungum hafsins og umgengnin við það
var daglegt líf. „Þessi auðlegð er eitt margra vitna um það, að í gamla daga
áttu menn skýr og nákvæm hugtök um heiminn og hlutina í honum og gátu
ekki talað nema í orðum sem höfðu skarpar merkingar“ (bls. 21). Ályktun
Grpnbechs verður að teljast mjög á annan veg en afstaða manna var yfir-
leitt til svonefndra „náttúruþjóða“, frumstæðra þjóða og heimshugmyndar
þeirra og tungumála í þá daga, þegar hann var að skrifa Þjóðstofn vorn.
I athugasemd nefnir Gr0nbech að hann hafi fengizt við lýsingu fáeinna
náttúruþjóða, og því hafi aðferðin í Þjóðstofn vor ekki orðið til sem leið til
lausnar á því vandamáli út af fyrir sig. í sömu athugagrein leynast reyndar
ein mjög mikilsverð ummæli Gr0nbechs, um tilganginn með verkinu sjálfu:
að rita sálarsögu einnar menningar, eins menningarheims. Leið Gr0nbechs
að „sálinni“ liggur augljóslega fyrst og fremst um orðaforðann og ritmálið
- ekki um þjóðfræðina (etnologien) eða mannfræðina (antropologien), og
ekki var aðferðin heldur sú að athuga lán frá einu menningarsvæði eða
tungumáli til annars.
Grpnbech leggur á það áherzlu, að mest verðu bókmenntavitnin - og er
þá fyrst og fremst að hugsa um Eddukvæði og Bjólfskviðu - eru hvorki ein-
föld né barnaleg, og ekki heldur frumgermönsk. Þessi vitni eru sprottin
hvort af sínum þrepstalli menningar, sem var að þróast í ýmsar áttir. í báð-
um er margt sem gerir okkur fært að draga ályktanir um frumgermanska
menningu, en í sjálfum sér eru þau að áliti Grpnbechs (eins og síðari rann-
sóknir hafa staðfest) raddir miklu síðari tíma, þegar allt var komið undir