Andvari - 01.01.1993, Síða 148

146
P. M. MITCHELL
ANDVARl
lesanda sínum til að nema staðar og hugleiða þá parta af hugtaki sem verið
hafa sjálfsagðir, en eru þó, þegar öllu er á botninn hvolft, í undirstöðu allr-
ar tilveru. Umræðan um, hvað það er að „lifa“, leiðir fram til þess að tala
um sálina, en það hugtak verður að teljast a priori kjarnlægt í hugsun og
ritverki Grpnbechs.
Grpnbech talar talsvert ítarlega um það, hvað stóð saman í sálinni og
leita má að í fornum bókmenntum norrænum. Réttar að orði komizt lýsir
hann þeim öflum sem bókmenntirnar tala um og við myndum nú láta vera
það sama og sál. Megin “kraftur“, fjör “líf“, hugur “móður“, þessi hugtök
má öll telja vera „sál“, eftir atvikum og því, hvernig orðin koma fyrir í bók-
menntunum. En forna hugmyndin norræna um sálina er ekki tæmd með
þeim. Ekkert var sálinni meira virði en sæmd; hún var líka undir forlögun-
um komin, og hún var einnig hamingja. Þannig er okkur vísað aftur til
grundvallarhugtakanna, sem lýst var í fyrsta bindi. Úr því að heiður og
hamingja skipta sálina afar miklu, samkvæmt greinargerð Grpnbechs, þá
kemur það varla á óvart að hann leggur áherzlu á, að sálin sé ættarsál.
„Maður sem hugsar og hefst að einn og sér er nútímahugtak“ (bls. 107),
jafnvel þó að kalla megi fólkið í sögunum siðbæra (etíska) einstaklinga.
Pessir einstaklingar skynjuðu sig jafnan bundna ættinni. Þeir heyrðu til
samfélagi að vísu, en sú aðild var ekki eins aðkallandi og ættarheildin, þeg-
ar þeir voru að taka ákvarðanir sínar. Grpnbech telur sig hafa sannað, að
það sé aðeins innan ættarinnar, að helgi lífsins „hefji sig upp til að vera full-
komlega óskoruð“ (bls. 121).
IV
Þræðinum í greinargerð Mitchells um verkið skal ekki fylgt lengra en hingað, inn í
miðja umfjöllun annars bindis af fjórum. Mitchell viðurkennir í framhaldinu að
Grpnbech takist ekki að ná út úr heimildunum vel afmarkaðri heildarlýsingu á sál-
arhugtakinu. En gott er að grípa niður og fylgja orðum Mitchells í síðasta hluta
bókarkaflans:2
Lítið en merkilegt rit, Trúarskiptin á Norðurlöndum, 1913, varð framhald
Þjóðstofns vors í fornöld bæði að inntaki og stíl. Grpnbech skýrir þar hví
trúarskipti séu sumum erfið mjög, en öðrum auðveld.
Trúarskipti gætu bent til þess að innra samhengi manns eða þjóðar væri
komið á skrið - og það getur verið sök til „hinnar mestu angistar í heimi“
sem getur gripið mann, ritaði Grpnbech (bls. 28). Það væri það sama og að
missa sál sína, „með því að sú miðstöð sem fær öllum aðfljótandi áhrifum
og áreitum vinnustað hefur brugðizt“, en þannig orðaði Grpnbech stuttu
síðar hugsunina í ritgerð sinni um William Wordsworth 1915 - „og þetta