Andvari - 01.01.2001, Qupperneq 40

38
SVERRIR JAKOBSSON
ANDVARI
Vemikur og félagar líta sem sagt enn á sig sem útlendinga þrátt fyrir þriggja
áratuga samfellda dvöl í Noregi. Þeir þrjóskast við að ganga inn í hið norska
samfélag með þeim skyldum sem því tilheyra.
Svona var þetta ekki á Islandi. Kaupmenn sem komu þangað bjuggu ekki
saman, einangraðir frá öðrum. Eigi að síður voru þeir afmarkaður hópur að
einhverju leyti. Þeir eru langflestir Austmenn.15 Þeir höfðu töluverð sam-
skipti við konungsvaldið og blandast inn í valdabrölt einstakra höfðingjaætta
á Sturlungaöld. Höfðu Oddaverjar sterk tengsl við kaupmenn úr Orkneyjum
en Sturlungar við norræna kaupmenn.16 í áðurnefndu dæmi úr Hænsa-Þóris
sögu kom fram að Blund-Ketill telur sér skylt að hjálpa Emi kaupmanni
vegna þess að hann þekkti föður hans. Þetta er alls ekki eina dæmið um per-
sónuleg tengsl betri bænda við kaupmenn, sem eflaust hafa verið nauðsyn-
legur þáttur í viðskiptum.17
í Konungs skuggsjá eru kaupmönnum gefin þessi ráð: „En ef þú verður þar
staddur sem umboðsmenn konungs eru eða annars höfðingia þess er þar hefir
landstjórn sem þá verður þú staðinn, þá ger þér þá að vinum.“18 Annars gátu
menn mætt manni eins og Tungu-Oddi, en sú manngerð er vel þekkt á Islandi
13. aldar.19 Áður en hann gerðist munkur lýkur Guðmundur Þorvaldsson dýri
veraldlegum ferli sínum með því að ógna kaupmönnum og neyða þá til að
greiða fyrir áverka frænda síns.20 Þykir þeim sem frá því segir greinilega
gaman að því hve harður Guðmundur er í hom að taka.
íslandsfarar sem þurftu að fá sér staðfestu þurftu einnig að koma sér vel
við höfðingja. í Morkinskinnu segir frá dvöl Sigurðar slembis hjá Þorgils
Oddasyni á Staðarhóli. „Þar voru fleiri útlendir menn og hafði Sigurður
minnst yfirlæti.“21 Ríkir bændur höfðu bolmagn til að hafa marga vetursetu-
menn, en að jafnaði hafa þeir dreifst um byggðina.22 Höfðingjum á borð við
Þórð Sturluson og Sturlu Sighvatsson nægði að taka sinn stýrimanninn hvor
í vist sumarið 1226.23
I Eyrbyggja sögu segir frá því að Þorleifur kimbi tók sér far utan með
kaupmönnum sem voru í Straumfirði „og var hann í sveit með stýrimönn-
um“.24 Norrænir stýrimenn hafa verið sá hópur kaupmanna sem höfðingjar
töldu sér einna helst samboðna og höfðu hjá sér í vetrarvist. I Laxdæla sögu
segir frá því að Ólafur pá er á skipi sem lendir í hafvillu og eru menn ekki
sammála hvemig við eigi að bregðast. Meirihlutinn vill gera annað en stýri-
maðurinn. Þá segir Ólafur, sem fleygt hefur orðið: „Það vil eg að þeir ráði,
sem hyggnari eru; því verr þyki mér sem oss muni duga heimskra manna ráð
er þau koma fleiri saman.“25 í þessum orðum kristallast stéttarvitund höfð-
ingjans sem lítur á stýrimann sem sinn eðlilega bandamann. Þá má og benda
á að vörur kaupmanna voru einkum af því tagi sem hentuðu kirkju og höfð-
in^jum, síður nauðsynjavörur.26
I Bjamar sögu Hítdælakappa er vísað til vinfengis Skúla Þorsteinssonar