Andvari - 01.01.2001, Blaðsíða 149

ANDVARI
AÐ EIGA SÉR STAÐ
147
þar með renna tveir „ritúalískir“ viðburðir eða lífsfærslur saman í eina, en
hversdagurinn birtist hinsvegar í ævintýri sem brúðurin er að reyna að ljúka
við áður en brúðguminn lýkur við nýja húsið þeirra og hún verður færð til
athafnarinnar. Þetta er eina saga heimsins sem hún átti ólesna og er um
krabbadýr; „henni þóttu sögur um krabbadýr heldur leiðinlegar.“ (VG 20).
Stúlkan furðar sig á þeirri endurtekningasömu atburðarás, varla atburðarás,
sem hún les í ævintýrinu af litla krabbadýrinu sem hamast við að framkalla
sjávarstrauma með öngum sínum. Og á meðan fjöldi smiða hamast eins og
„mauraþjóð“ við að byggja hús brúðhjónanna svamlar krabbadýrið við sjáv-
arbotn: „Innan sjónmáls var svo margt fallegt: alla vega steinar í öllum hugs-
anlegum litum, sumir voru sléttir og máðir, aðrir voru holóttir eins og þeir
væru alsettir gluggum og enn aðrir kúptir eins og lítil krabbadýrahús; þang-
ið bærðist í vatninu eins og tré undan golu; það vatt sér um steinana og það
var alveg eins og litlu krabbadýrahúsin væru sveipuð ræktuðum garðgróðri,
sfli og maurildi skutust milli húsa og höfðu þessi býsn að gera.“ (VG 22).
Hér kemur glöggt fram það sem iðulega býr undir niðri í verkum Svövu:
steinn er ekki bara steinn, steinar tala og þeir birtast í ýmsum myndum. Ein
af mörgum birtingarmyndum steinsins, og sú sem setur hvað mestan svip á
íslenskt hversdagsumhverfi, er einmitt hús. Þegar nútíminn hélt loks ærlega
innreið sína á íslandi, varð þetta jafnframt greinilegasta einkenni hans og
eiginlega nýtt landnám, eins og drepið var á hér að framan: Islendingar gengu
í björg, þeir komu sér fyrir innan rammgerðra veggja; loks varð landið ær-
lega byggilegt. Byggingarþrá og heimilishyggja íslendinga hefur verið
Svövu mikið umfjöllunarefni og er nátengt beinni og óbeinni umfjöllun
hennar um það mikla uppnám sem fylgir umskiptunum í íslensku samfélagi
um og eftir miðja tuttugustu öld. Skyndilega verða borgaralegir samfélags-
hættir rfkjandi en á hverju skulu þeir byggjast; hver eru þau gildi, hefðir og
siðvenjur sem taka má mið af? Þjóðin þráði að komast í hús, en hvemig
skyldi haga búsháttum og sambýli? Þarna er heilmikið tómarúm sem kallast
á við það tómarúm sem áður var vikið að. Og Svava hefur alltaf gert sér
glögga grein fyrir að hús og híbýli er ekki bara „þak yfir höfuðið“ eins og
klisjan segir, heldur hylki um inannskepnuna, í senn framlenging og afmörk-
un á líkama hennar.
Konan í Leigjandanum á í flóknu sambandi við nýja húsið sitt. Hún legg-
ur lófann á vegginn, er fegin að finna fyrirstöðu, „líkt og hún hefði búizt við
að finna þar aðeins loftið tómt“, en stendur við uns „hún gat ekki lengur
greint að húð sína og steininn, en fann taugar og æðar liggja viðstöðulaust út
í veggi þessa húss, fann hjartað dæla hennar eigin blóði þangað sem steypan
markaði henni rúm í tilverunni.“ {LE 101). Bima Bjamadóttir kemst svo að
orði í umfjöllun um Leigjandann að henni sé „til efs að nokkur höfundur hér
á landi hafi gert efninu „þáttur steinsteypunnar í íslenskum veruleika“ önnur