Andvari - 01.01.2001, Blaðsíða 55

andvari
AÐ MYNDA BORGARALEGT SAMFÉLAG - Á HESTBAKI
53
Bi'ockhaus, fyrirtækis sem faðir hans hafði sett á laggimar 1805.4 Þegar fað-
'rinn lést fyrir aldur fram árið 1823 tók Heinrich við fyrirtækinu, þá tæplega
tvítugur að aldri. Hann stýrði því inn í mikið vaxtarskeið, raunar fram til
1849 með aðstoð bróður síns, Friedrichs. Það gefur ákveðna vísbendingu um
stærð fyrirtækisins að í byrjun áttunda áratugarins störfuðu um sex hundruð
manns hjá því. Það hafði höfuðstöðvar sínar í Leipzig, sem þá var höfuðborg
þýskrar bókaútgáfu, en rak jafnframt um skeið útibú í Berlín, Lundúnum,
París og Vínarborg. Það fylgdi metnaðarfullri útgáfustefnu, en það voru eink-
Urn vísinda- og fræðirit ásamt fagurbókmenntum sem héldu nafni þess á lofti,
jafnt utan þýsku ríkjanna sem innan. Kunnast varð það þó fyrir útgáfur ýmiss
konar alfræðirita. Brockhaus alfræðiorðabókin er enn þekkt um víða veröld
þótt ekki hafi hún náð jafnmikilli útbreiðslu og Encyclopedia Britannica. Að
lokum má geta þess að prentsmiðja forlagsins var ekki aðeins tæknilega full-
komin; um 1830 var hún einnig orðin sú afkastamesta innan þýsku ríkjanna.5
Heinrich Brockhaus var ekki aðeins umsvifamikill kaupsýslumaður held-
Ur einnig áberandi á opinberum vettvangi heimaborgar sinnar. Hann var
þingmaður á saxneska landsþinginu í Dresden frá 1842 til 1850 eða þar til
hann var sviptur kjörgengi fyrir að mótmæla því að konungur Saxlands hafði
numið stjómarskrá landsins úr gildi. Sem þingmaður barðist hann fyrir því
að losa um höft og hömlur, til dæmis fyrir prentfrelsi og borgararéttindum til
handa gyðingum. Þá var hann fulltrúi í borgarstjóm Leipzig til margra ára og
þátttakandi í frjálslyndum samtökum í borginni, félagi í menningarfélögum
°g klúbbum heldrimanna. Þá var hann kosinn fulltrúi á samþýska þingið
v°rið 1848 sem undirbjó skipulag og kosningar til þýska stjómlagaþingsins
5eni sat síðan árangurslítið á rökstólum í Pálskirkjunni í Frankfurt am Main
þar til það leystist upp vorið 1849.
Viðhorf Brockhaus í stjómmálum einkenndust af líberalisma og þýskri
þjóðemishyggju: Hann var með öðrum orðum það sem á mörgum evrópsk-
Um tungum er kallað nationalliberal. Þótt ekki sé hægt að koma pólitískum
stlmpli á útgáfustefnu forlagsins er ljóst að hann reyndi að nota það til að
ýlr>na hugsjónum sínum fylgi. Til dæmis varð forlagið að miðstöð fyrir
mgáfu á verkum austur-evrópskra baráttumanna fyrir þjóðfrelsi á fjórða og
lrnmta áratug nítjándu aldar og einnig stóð það fyrir útgáfu tímarita og eins
C agblaðs, Deutsche Allgemeine Zeitung, sem reyndi að breiða út hugsjónir
eigendanna.
Þótt Brockhaus hefði hvorki gengið í háskóla né lagt stund á listnám var
ann vel að sér um bókmenntir, húmanísk fræði og listir, einkum tónlist og
myndlist. Til að mynda var hann í nánum tengslum við Richard Wagner og
v‘ð hliðina á honum í Leipzig bjó annað frægt tónskáld, Felix Mendelssohn
artholdy. Af öðrum andans mönnum sem hann kynntist mætti nefna Franz
1Szt, Johann Wolfgang von Goethe og Bertel Thorvaldsen. Raunar mætti vel