Andvari - 01.01.2001, Side 64

62
PÁLL BJÖRNSSON
ANDVARI
Þótt Brockhaus fyndist Geysissvæðið tilkomumikið átti hann greinilega von
á meiru: „Ef til vill eru gosbrunnamir við Versali, Wilhelmshöhe [rétt hjá
Kassel] eða Potsdam öflugri skrifaði hann í dagbók sína. Þeir dvöldu
þarna í þrjá daga í von um að verða vitni að stóru Geysisgosi en allt kom fyrir
ekki. Strokkur sýndi hins vegar nokkra virkni eftir að þeir höfðu kastað
miklu torfi og grjóti ofan í hann, en slfkt gerðu menn gjaman á þessum
tímum.57 Hann hafði orð á því hve mörg börn hver kona ætti og fullyrti síðan
að mikill ungbarnadauði stafaði af því hversu ömurleg híbýli almennings
væru. Hann fór inn í einn torfbæinn sem varð á leið þeirra og sagði svo:
[M]ér létti þegar ég kom aftur út undir bert loft, svo viðurstyggilegur fnykur er í þess-
um holum. Þó er ég alls ekki með viðkvæmt lyktarskyn. Það getur ekki annað verið en
að lífið í þessum holum hafi skaðleg áhrif á ung börn vegna þess að á fyrstu árum sínum
eru þau neydd til að vera með mæðrum sínum í stofunni. Þessir grænu kofar eru undur-
fagrir á mynd, en þeir eru í raun ógeðslegir.58
Það bágborna efnahags- og félagslega ástand sem við honum blasti á Suð-
urlandi hefur greinilega haft slæm áhrif á sálarástand hans, að minnsta kosti
var honum létt þegar þeir náðu til Eyrarbakka þar sem þeir fengu inni hjá
Jakob Lefolii kaupmanni sem þeir höfðu verið samskipa frá Kaupmanna-
höfn. Lefolii bjó vel þannig að Brockhaus gat tjáð dagbók sinni: „Hér var
aftur siðmenntað, evrópskt menningarástand og það fór einstaklega vel um
okkur hjá fjölskyldu kaupmannsins." Það hefur líklega ekki spillt fyrir
ánægjunni að sýslumaðurinn var í heimsókn hjá Lefolii.59 Þeir áttu svo eftir
að gista eina nótt í Herdísarvík, en síðustu nóttina voru þeir í Hafnarfirði þar
sem Klausen sýslumaður bauð til morgunverðar. Brockhaus sneri aftur til
Reykjavíkur að kvöldi hins tuttugusta og þriðja júlí þar sem við tóku boð af
ýmsu tagi áður en hann yfirgaf landið í byrjun ágúst.
✓
Islenskt samfélag: Hvað ber að gera?
Brockhaus var sannfærður evrópskur líberalisti eins og getið var um hér að
framan. Hann og skoðanabræður hans í Mið-Evrópu töldu að einstaklingur-
inn ætti að vera grunneining þjóðfélagsins og í honum byggi afl sem leysa
bæri úr læðingi. Jafnframt trúðu þeir á samtakamátt fólks, að ef það stofnaði
frjáls félagasamtök myndi margur vandi þjóðfélagsins leysast. Þeir litu
einnig svo á að breytingar á þjóðfélagsgerðinni í þessa átt hefðu mikið upp-
eldisgildi, að þær myndu skapa kjöraðstæður fyrir ræktun sjálfstæðra ein-
staklinga og fullgildra þátttakenda í hinu borgaralega samfélagi. Það kemur
því ef til vill ekki á óvart að í íslandsferðinni var hann sífellt að bera hið
íslenska bændasamfélag saman við hina æskilegu skipan í anda líberalisma: