Andvari - 01.01.2007, Side 104

102
HJALTI HUGASON
ANDVARI
og túlkanir þess sem ritar sjálfsævisögu sína auk þess sem minningar hans
mást.4
í þessu sambandi er til dæmis spennandi að vita hvenær sr. Jón Steingríms-
son (1728-1791) tók að líta svo á að hann væri Guðs útvalinn þjónn í Skaftár-
eldunum miðjum. Er ekki líklegra að það hafi gerst þegar hann ritaði um
þennan hluta ævi sinnar að vísu fáum árum eftir eldana (1788-1791) en að
hann hafi verið sannfærður um þetta þegar hann eigraði í sjálfsvígshugleið-
ingum með hyljum Geirlandsár?5
Sjálfsævisögur hljóta eðli máls samkvæmt að vera persónulegri (súbjektív-
ari) en ævisögur sem samdar eru af öðrum á grundvelli fræðilegra vinnu-
bragða. Þær þurfa þó hvorki að vera „réttari“ né „sannari“.6
Við samningu fræðilegra ævisagna úir líka og grúir af túlkunaratriðum
þar sem höfundurinn verður að velja og hafna, geta í eyður heimilda og ráða
í þær heimildir sem fyrir hendi eru. Þetta gerir það að verkum að slíkar
ævisögur eru ekki eins hlutlausar og hlutlægar og virðast kann í fyrstu.7 Þar
leynist því huglægur þáttur ekki síður en við sjálfsævisöguritun. Af þessum
sökum má segja að sannfræði ævisagna felist ekki í því að þær séu „sannar“
í fræðilegri merkingu heldur í hinu að þær séu sannferðugar frásagnir um líf
einstaklings.8 A þetta við bæði um sjálfsævisögur og ævisögur sem samdar
eru af öðrum.
Sjálfsævisögur byggja að verulegu leyti á minni eða endurminningum
sögupersónunnar sjálfrar auk heimilda sem hún kann að styðjast við. Skapar
það sjálfsævisögum vissulega sérstöðu.9 Oft er bent á að í sjálfsævisögum sé
sögupersóna, sögumaður og höfundur sami einstaklingur.10 Þó er mikilvægt
að gæta þess að sögumaður og sögupersóna verða ekki til fyrr en við skrán-
ingu höfundar á sögu sinni og eru því sköpuð af honum frekar en að vera
eiginlegar birtingarmyndir af sjálfi hans.11 í öðrum ævisögum reynir hins
vegar ætíð á „samband“ höfundar og sögupersónu hvort sem það er samband
tveggja lifandi einstaklinga eins og stundum er eða afstaða lifandi höfundar
til látinnar sögupersónu sem er algengara.12
Fátt í heiminum er annaðhvort hvítt eða svart. Það er líka grátt svæði
milli sjálfsævisögu og ævisögu.17 Tilurðarsaga sjálfsævisagna er t.d. stundum
flóknari en við blasir í fyrstu. Því máli gegnir um Sögukafla af sjálfum mér
sem gefa sig út fyrir að vera sjálfsævisaga sr. Matthíasar. Þar réðu þeir sem
eftir lifðu þó e.t.v. jafnmiklu og hinn sem dó frá handritinu um þá mynd af sr.
Matthíasi sem kemur fram í textanum.14 Annað dæmi eru „viðtalsbækur“ sam-
tímans þar sem einstaklingur segir sögu sína en höfundur, ýmist fræði- eða
fjölmiðlamaður, færir í stílinn. í mörgum slíkum tilvikum ræður sögumaður
mestu um vinnubrögð og framsetningu.15 Slíkar bækur eru þó ekki það sem
kallað er sjálfsbókmenntir en til þeirra teljast persónulegar heimildir eins og
bréf og dagbækur auk sjálfsævisagna. Til þess er hlutur skrásetjara of stór. I