Andvari - 01.01.2007, Qupperneq 118

116
STEFÁN PÁLSSON
ANDVARI
Að þessu leyti má segja að bókin sverji sig í ætt við nokkur önnur verk á
sviði vísindasögu, ætluð almenningi, sem komið hafa út á síðustu misserum.
Má þar nefna tvær bækur um sögu erfðatækninnar, Genin okkar eftir Steindór
J. Erlingsson og Líf af lífi eftir Guðmund Eggertsson. Af öðrum álíka ritum
mætti nefna Vísindabyltinguna eftir Andra Steinþór Björnsson, sem fjallar
um þróun stjörnufræðinnar frá öndverðu fram á sautjándu öld og rit Jóns
Þorvarðarsonar Og ég skal hreyfa jörðina, þar sem fjallað er um forngrísku
stærðfræðina og áhrif hennar. Eftir því sem næst verður komist hafa bækur
þessar mælst vel fyrir, t.d. mun Vísindabyltingin vera uppseld hjá útgef-
anda en hún kom út á árinu 2004. Þá hlaut Jón Þorvarðarson viðurkenningu
Hagþenkis árið 2005 fyrir verk sitt.
Athygli vekur að einungis einn þeirra höfunda sem hér hafa verið nefndir
er menntaður vísindasagnfræðingur, Steindór J. Erlingsson. Hinir þrír eiga
það sameiginlegt að vera áhugamenn um sögu og sagnfræði, en hafa ólíkar
greinar raunvísinda að aðalviðfangsefni. Jón er framhaldsskólakennari og
afkastamikill höfundur kennslubóka í stærðfræði, Andri Steinþór er við dokt-
orsnám í klínískri sálfræði og Guðmundur er prófessor emeritus í líffræði.
Þessi samsetning höfundahópsins er raunar í samræmi við stöðu vísinda-
sögunnar hér á landi (og tæknisögunnar líka, ef því er að skipta). íslenskir
sagnfræðingar hafa lítið sinnt vísindasögu og er fáar greinar um slíkt efni að
finna í Sögu, tímariti Sögufélags. Þess í stað er markverðra greina um vís-
indasöguleg efni fremur að leita í fagtímaritum raunvísindafólks, s.s. Tímariti
um raunvísindi og stœrðfrœði og Náttúrufrœðingnum, þar sem Örnólfur
Thorlacius heldur oft um penna. Oftar en ekki er þar um að ræða skrif gamal-
reyndra vísindamanna um eigið fræðasvið.
Gott dæmi um þessa tegund sagnritunar er greinasafnið íljósi vísindanna,
sem er þriðja bindið í ritröð Verkfræðingafélagsins um sögu verkfræði og
tækniþekkingar á íslandi. í ritinu er rakin saga hagnýtra vísindarannsókna í
þágu atvinnuveganna hér á landi, með höfuðáherslu á einstakar rannsóknar-
stofnanir hins opinbera. Höfundar greinanna eru undantekningarlítið fyrrum
eða núverandi starfsmenn viðkomandi stofnana.
Um margt minnir staða vísindasöguritunar hér á landi á stöðu mála í Evrópu
og Bandaríkjunum fyrir 40-50 árum. Vísindasagan var þá að verulegu leyti
iðkuð af prófessorum sem komnir voru af léttasta skeiði og þjónaði e.t.v. fyrst
og fremst þeim tilgangi að mynda sögulegan ramma fyrir kennslu í einstökum
greinum raunvísinda og styrkja félagsandann með fræknum hetjusögum af
frumkvöðlum vísindanna. Engin ástæða er til að gera lítið úr þessu hlutverki
vísindasögunnar. Það veit hver sem reynt hefur, hversu notadrjúg sagnfræðin
er sem kennslutæki í raunvísindum og hvernig frásagnir af atvikum úr ævi
kunnra vísindamanna geta glætt kenningar þeirra lífi í hugum nemenda.
Annar augljós kostur við að vísindamenn skrifi sögu eigin fræðigreina er sú