Andvari - 01.01.2007, Side 122

120
STEFÁN PÁLSSON
ANDVARI
Sveinssonar varðandi sjóðinn, þar sem biskupnum sjálfum virðist nóg um það
langlifi sem almættið lét þeirri gömlu í té (bls. 155, 158).
Agúst H. Bjarnason skaut Guðmundi Finnbogasyni ref fyrir rass við
styrkúthlutunina 1901. Þótt sú niðurstaða hafi orðið Guðmundi sár vonbrigði,
reyndist hún farsæl fyrir íslensk menntamál. Um nokkurra missera skeið
sneri hann sér að rannsóknum á skólamálum og setti árið 1903 í bókinni
Lýðmenntun fram heildstæðar tillögur að íslensku menntakerfi.
Það menntakerfi sem boðað er í Lýðmenntun byggir á þeirri grundvall-
arhugmyndafræði að skólar eigi ekki að ala á sérhæfingu heldur veita víðfeðma
menntun. „Menntunin getur ekki verið fólgin í einhliða æfingu vissra krafta,
hún verður að efla manneðlið í heild sinni, hún verður að koma á samræmi
milli allra líkams- og sálarafla mannsins, æfa kraftana þannig að þeir vinni
saman í réttum hlutföllum." Og áfram heldur Guðmundur: „Vinnuvélar vaxa
ekki né styrkjast við vinnuna, en það gerir maðurinn ef hann beitir kröftum
sínum rétt. Hann er einskonar vél er getur vaxið og fullkomnast við hvert verk
er hún vinnur.“ (Lýðmenntun, bls. 10)
í Lýðmenntun eru kynntar tillögur um skólaskyldu allra sjö til fjórtán ára
barna, þar sem árlegur kennslutími mætti varla vera skemmri en sjö mánuðir.
Skyldunámsgreinar yrðu nokkrar og taldi Guðmundur brýnast að kenna kristin-
dóm, móðurmál, reikning, skrift og söng. Þessar greinar áleit hann ómissandi
í hverjum skóla, en næst þeim teikningu. Því næst saga, landafræði og náttúru-
fræði eftir föngum.
Þar sem aðstæður væru fyrir hendi, taldi Guðmundur æskilegt að bæta
handavinnu við námskrána. Ekki virtist hann þó líta svo á að handíðirnar
væru markmið í sjálfu sér eða að tilgangurinn væri að búa til smiði eða
saumakonur, heldur væri verknám góð andleg þjálfun. Þá leit Guðmundur
svo á að skólaiðnaður af þessum toga væri til þess fallinn að eyða fordómum
í garð líkamlegrar vinnu, en slíkir fordómar væru einmitt undirrót stéttarígs
í þjóðfélaginu sem berjast yrði gegn.
Af umfjöllun Guðmundar um einstakar námsgreinar má enn skýrar sjá
hvernig hann ætlar skólunum að vera tæki fyrir hvern og einn nemanda
til að þroska sig á eigin forsendum og síns nánasta umhverfis, í stað þess
að vera miðlunarstofnanir miðstýrðrar þekkingar. Þannig skyldi náttúru-
fræðin einkum fjalla um þau dýr og jurtir sem börnin þekktu úr sinni sveit.
Sögukennslan ætti ekki að einkennast af þurrum romsum með nöfnum kónga
og drottninga, heldur lifandi frásagnir sem örvuðu ímyndunaraflið. Og höf-
undur Lýðmenntunar kveður sérstaklega upp úr um það að óþarft sé að kenna
erlend tungumál í almennum skólum, enda tíðkist slíkt helst „þar sem lítill
þjóðflokkur verður að lúta valdboði stærri þjóðar“. (Lýðmenntun, bls. 140)
Guðmundur lagði talsverða áherslu á það í skrifum sínum að barnafræðslan
yrði að vera jafnt fyrir bæði kynin. Engin ástæða væri til að stía piltum og