Andvari - 01.01.2007, Page 175

ANDVARI
FÁTÆKT OG ÓJÖFNUÐUR
173
Hagkerfið er tvímælalaust aðlögunarhæfara og stuðlar að meiri nýsköpun. Þar
vestra hefur tekjuskipting aðallega orðið ójafnari hin síðari ár vegna aukinnar
fjárfestingar fólks í menntun, sem skilað hefur því hærri tekjum. Hefði verið
betra að vera án þeirrar fjárfestingar? Margvíslegur vandi er enn fremur sýni-
legri í Bandaríkjunum en annars staðar: Réttur geðbilaðs fólks til að ráfa um
götur er til dæmis virtur, en í mörgum öðrum löndum er slíkt fólk lokað inni
á stofnunum. Misskipting gæða virðist því meiri en hún er í raun og veru.20
Einnig verður að minna á, að bandaríska þjóðin er hjálpsöm með afbrigðum;
þar vestra gera menn góðverk sín á eigin kostnað, ekki annarra. Líknar- og
mannúðarfélög starfa af miklum þrótti. Hvað sem segja má misjafnt um þetta
eina risaveldi, sem eftir er í heiminum, er einstætt afrek, hvernig það hefur
í rösk tvö hundruð ár tekið við tugmilljónum örsnauðra manna, sem hrakist
höfðu úr heimalöndum sínum, og búið þeim skilyrði til að komast í álnir.21
Eftir stendur, að afkomuöryggi hinna verst settu er eflaust meira í Svíþjóð
en Bandaríkjunum. Svíar gátu lengi staðið undir kostnaðarsömu velferðar-
ríki. Stoðir þess virtust traustar. Hagvöxtur var líklega örari í Svíþjóð en
nokkru öðru landi árin 1870-1950, auk þess sem Svíar sluppu við marg-
víslegar búsifjar í heimsstyrjöldunum tveimur á tuttugustu öld. Sænsk stór-
fyrirtæki voru öflug og kepptu af hörku á alþjóðamarkaði. Sænska þjóðin var
líka einsleit og samstæð, svo að ágreiningur var ekki mikill um rausnarlega
velferðaraðstoð. Svíar voru vanir að láta ekki skerast í odda, heldur ná sam-
komulagi. Vinnufriður var þar til dæmis betri en víða annars staðar í Evrópu
fram eftir miðri tuttugustu öld. Svíar voru ríkasta þjóð Norðurlanda og raunar
í heiminum öllum, ef undan eru skildir Bandaríkjamenn og Svisslendingar.
Atvinnulífið virtist geta staðið undir síhækkandi sköttum til að kosta vel-
ferðarþjónustuna. En á síðari hluta tuttugustu aldar seig á ógæfuhlið. Svíar
drógust aftur úr þeim þjóðum, sem þeir miðuðu sig iðulega við. Þeir eru nú
fátækasta þjóð Norðurlanda. Bilið milli þeirra og Bandaríkjanna, sem virtist
vera að hverfa um miðjan sjöunda áratug, hefur breikkað, eins og sést á 3.
mynd. Frá 1950 hafa nánast öll ný störf í Svíþjóð orðið til í opinbera geir-
anum. Atvinnulíf hefur staðnað. Atvinnuleysi er verulegt, líklega um 15%,
þótt reynt sé að fela það með námskeiðahaldi og öðrum aðgerðum. Erfitt er
að segja fólki upp, svo að atvinnurekendur eru að sama skapi tregir til nýráðn-
inga. Þetta bitnar sérstaklega á æskumönnum. Innflytjendur, sem eru margir
í Svíþjóð, eiga líka undir högg að sækja. Þeir, sem hafa atvinnu, gæta þess
vandlega, að ekki sé rýmkað um reglur og launakjör, svo að atvinnuleysingjar
komist af bótum og út á vinnumarkaðinn.22 Svíþjóð hreykti sér af því að vera
þjóðarheimili, þar sem enginn væri hafður útundan. Nú eru þar fjölmennir
hópar óánægðir, af því að þeir telja sig ekki fá næg tækifæri. Orbirgð er
vissulega hverfandi í Svíþjóð, en útskúfun nokkur. Samkennd þjóðarinnar er
ekki eins sterk og áður. Starfslöngun Svía hefur minnkað: Veikindadögum