Andvari - 01.01.2008, Blaðsíða 97
andvari
HANN KVAÐST Á VIÐ FJANDANN
95
Þegar hér var komið sögu var Einari vissulega tekið að förlast. Og sú hug-
mynd að Steinn hafi í einhverjum skilningi verið arftaki Einars Benedikts-
sonar virðist fáránleg. Einar orti voldug kvæði út frá sögulegum viðburðum
og völdum stöðum í náttúrunni, þrungin speki um hinstu rök; þar var vit og
niðurskipan hlutanna og Guð. Og þar var vissa um eigið erindi.
Ekkert af þessu var nokkru sinni í ljóðum Steins: hann gerði yfirleitt
lítið úr sjálfum sér í ljóðum sínum - sem er vissulega ein tegund mikillætis
- beitti viljandi stílbragði „hins falska hortitts" til að draga úr fjálgi, og væru
ljóð kennd við merka staði eins og Þingvelli eða gamlar sagnir eins og um
víg Snorra var slíkt yfirleitt í hálfkæringi gert. Mörg kvæði Steins miðluðu
beinlínis hálfgerðri andspeki - því var slengt framan í lesandann í hverju ljóð-
inu á fætur öðru að lífið væri tilgangslaust, hláleg markleysa, tóm þjáning,
eilíft líf væri ekki til, þaðan af síður Guð.
Einar Ben. reyndi að sýna mátt sinn í ljóðum sínum, hvernig sem á stóð,
lét oftast nær eins og hann væri ósigrandi - eða að minnsta kosti stór í ósigri.
Steinn Steinarr játaði sig sigraðan, tók sér stöðu í ósigrinum miðjum og lét
hann umvefja sig - og ummyndast þar með um leið í einhvers konar sigur.
Helsti munurinn á þeim Steini og Einari Ben. felst sennilega í sjálfum
stellingum þeirra, afstöðunni gagnvart lesandanum. Einar Ben. messar yfir
lesendum sínum sem er ætlað að ígrunda spekina og tileinka sér hana; Steinn
talar hins vegar við okkur í ljóðum sínum, næstum eins og góður kunningi að
deila með okkur hugrenningum sínum í góðu tómi. Sennilega höfum við átt
fá skáld sem tileinkuðu sér betur samtalstæknina í ljóðagerð sinni en einmitt
Steinn Steinarr; Kristján Karlsson kallaði Stein „skáld fyrstu persónu eintölu“ í
formála sínum að Kvæðasafni og greinum1 en ætli megi ekki allt eins segja að
hann hafi verið skáld annarrar persónu eintölu. Orðið „þú“ er algengasta orðið
í ljóðheimi hans, þótt vissulega sé hann misjafnlega hlýlegur við okkur...
Einar Benediktsson var þjóðskáld. Hann var í raun og veru síðasta 19.
aldar skáldið og með þrálátri nálægð hans í íslensku þjóðlífi virtist sú öld
engan enda ætla að taka. Það má raunar segja að í hvert sinn sem draumar
hans skjóta upp kollinum fyllist íslenskt þjóðlíf af bjartsýnni og bernskri
auðhyggju þeirrar aldar. Þjóðskáld eins og hann var almennt talið hafa vald
á launhelgum orðsins og þar með aðgang að goðkynjuðum sannindum sem
öðru fólki væru hulin, og fær um að miðla þeim vísdómi í fagurmótuðum og
reglulegum setningum sem fengu galdur sinn ekki síst af sjálfri bragdýrð-
inni. Þjóðskáldið er samkvæmt þessum átrúnaði nokkurs konar sjaman sem
hefur aðgang að huldum heimum og blessar yfir athafnir samþegna sinna
nieð máttugum orðum sínum: mælir fram hendingar sínar við vígslu mann-
virkja og á tímamótum í þjóðarsögunni, blessar allt með merkingu. Davíð
Stefánsson og Tómas Guðmundsson freistuðust báðir til að máta sig við slíkar
stellingar: Davíð þrumaði drápu yfir sofandi Noregskonungi. Tómas orti ljóð