Andvari - 01.01.2008, Blaðsíða 105

ANNA JÓHANNSDÓTTIR OG ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
Landflutningar
Nokkrar athuganir á náttúrumenningu
í íslensku borgarsamhengi
Vistaskipti
Oft hefur verið látið svo um mælt að íslenskt samfélag hafi tekið gagngerum
breytingum á tiltölulega skömmum tíma á síðustu öld. Þessar breytingar birt-
ust í mikilvægu samspili tveggja meginþátta: annarsvegar tæknivæðingar og
þar með breyttra atvinnuhátta og hinsvegar breyttrar búsetu. Þegar sterkast
er að orði kveðið um þetta er gjarnan sagt að með síðari heimsstyrjöldinni
hafi íslendingar tekið stökk úr aldagömlu bændasamfélagi („úr torfbæj-
unum“) yfir í nútímalegt borgarsamfélag á vestræna vísu. Vitaskuld er þetta
ýkt skyndimynd af „nútímavæðingunni“ svokölluðu. Þótt hún væri síðbúin á
Islandi, hófst hún að sjálfsögðu fyrr og flutningur fólks úr sveitum á „mölina“
ferðist jafnt og þétt í aukana á fyrstu áratugum tuttugustu aldar.
Hitt er þó vafalaust að hernám landsins og nærvera erlends herliðs, með
öllum þeim framkvæmdum og umróti sem fylgdi því, hraðaði þessari þróun
mjög og átti stóran þátt í því að svo virðist sem þarna verði vatnaskil, ef ekki
1 íslenskum lifnaðarháttum, þá að minnsta kosti í skilningi fólks á íslensku
Þjóðlífi.
Um nokkurra áratuga skeið, um og eftir miðja síðustu öld, var verulegur
hluti af íbúafjölda höfuðborgarsvæðisins fólk sem hafði flust úr sveitum eða
öðru dreifbýli og komið sér fyrir í eða nálægt Reykjavík, einmitt þegar höf-
uðborgarsvæðið festist í sessi sem óskoruð „miðja“ íslensks þjóðlífs í marg-
háttuðum skilningi. Þetta var annar heimur en sá sem fólk hafði kvatt, þar
sem það hafði átt bernsku sína, komist til þroska, og jafnvel varið drjúgum
hluta starfsævinnar, í nánd við náttúruna og háðara náttúruöflum í hversdags-
Hfi en borgarbúar eru alla jafna. Hlaut ekki heimsmynd þessa fólks að vera
klofin að einhverju marki?
Heimsmynd er að vísu stórt orð og hér er hugtakið einkum tengt sjálfs-
skilningi fólks eins og hann mótast af búsetu, sögu, minningum, hugmyndum
um þjóðerni og átthaga- og gildismati í þessu samhengi. Nú er þetta öðrum
Þræði liðin tíð; upp hrannast kynslóðir sem eru bornar og barnfæddar á möl-