Andvari - 01.01.2008, Blaðsíða 156

150
SVERRIR JAKOBSSON
ANDVARI
hann samdi ævisögu hans sem kom út 1960. Má heita að ritið sem nú kemur
út sé afrakstur fimm áratuga rannsókna Einars á Jóni og störfum hans.
Velta má því fyrir sér hvort ástæða sé til að endurmeta hlutverk Jóns
Guðmundssonar í íslenskri sjálfstæðisbaráttu eða jafnvel skýra það betur.
Enginn efast um að Jón Sigurðsson hafi leitt þá baráttu en hver var þá
staða mannsins sem gekk næstur honum? Hversu miklu máli skipti það að
annar af leiðtogum íslenskra þjóðfrelsismanna bjó í Reykjavík en hinn í
Kaupmannahöfn? Jón Sigurðsson hélt því eitt sinn fram að „gyllingin“ myndi
fara af honum ef hann væri búsettur á Islandi og „væri mengaður við daglegt
slabb og quereleas þeirra Reykvíkinga“ (Minningarrit aldarafmœlis Jóns
Sigurðssonar, bls. 172). Urðu það e.t.v. örlög Jóns Guðmundssonar?
„Vona mikils afframtíðinni“
Afskipti Jóns Guðmundssonar af stjórnmálum hófust þegar alþingi var
stofnað 1845 og hann var kjörinn þingmaður Skaftfellinga. Jón var fædd-
ur í Reykjavík og hafði gengið í Bessastaðaskóla en var árið 1837 gerður
að klausturhaldara Kirkjubæjarklausturs og umboðsmanni konungsjarða í
Vestur-Skaftafellssýslu.
Jón Guðmundsson bjó í Skaftafellssýslu í áratug en þaðan flutti hann til
Reykjavíkur árið 1847 og varð fyrst aðstoðarmaður landfógeta, en dvaldi
í Kaupmannahöfn 1848-1849 til að nema dönsk lög. í kjölfarið var hann
settur sýslumaður Skaftfellinga, með aðsetur í Vík, en fór aftur til náms í
Kaupmannahöfn 1850-1851. A þessum árum var Jón því á faraldsfæti og rás
atburða gerði það að verkum að líf hans tók aðra stefnu en við var að búast.
Kaupmannahafnardvölin markaði tímamót í lífi Jóns Guðmundssonar.
Veturinn 1848-1849 var hann einn af fimm fulltrúum íslendinga á danska
stjórnlagaþinginu og starfaði náið með Jóni Sigurðssyni. Síðan voru þeir
nafnar saman í Kaupmannahöfn annan vetur og þar mótaðist sú stefna sem
íslendingar tóku á þjóðfundinum í Reykjavík sumarið 1851.
Návistir við Jón Sigurðsson á mikilvægum stundum áttu eflaust þátt í því
að Jón Guðmundsson varð einn af leiðtogum fslendinga í sjálfstæðismálinu.
En hann átti töluvert frumkvæði að því sjálfur að hrinda málinu af stað, enda
vænti hann „mikils af framtíðinni og uppvaxandi kynslóð lærðra manna“
(Einar Laxness, Jón Guðmundsson alþingismaður og ritstjóri, bls. 48).
Sumarið 1848 stóð Jón Guðmundsson fyrir því að haldinn var almennur fund-
ur á Þingvöllum, þar sem samin var bænaskrá til konungs um stjórnskipunar-
málið. í fyrsta sinn í margar aldir fór fram pólitísk fjöldasamkoma á íslandi.
A Þingvallafundinum komu fram róttækar tillögur. Farið var fram á að
íslendingar fengju eigið þjóðþing eins og Danir og kysu fulltrúa eftir frjáls-