Andvari - 01.01.2008, Blaðsíða 161

ANDVARI
SJÁLFSTÆÐISBARÁTTA REYKVÍKINGS
155
báðir höfum við samhuga verið og sammála um frelsi og framför, - en hver farið sína
leiðina til að hafa þetta - eðr rœsa það fram frá upptökunum, - þú farið eptir og viljað
rekja upptökin til - liggr við Adams og Nóa, eg aldrei farið lengra aftr heldren til
Alþingis stofnunarinnar frá 1844, það var og er óhult og næg undirstaða er hlíta mætti
og hlíta má enn ef hyggilega og réttilega væri byg[g]t og hefði verið á þann grundvöll
... (bls. 359)
Jón Guðmundsson náði kjöri á alþing fyrir Vestmannaeyjar 1875 og þrátt fyrir
veikindin var hann enn í pólitískum hugleiðingum. I seinasta bréfi sínu til
Jóns forseta, sem er dagsett 11. apríl 1875 er hann upptekinn af bættu verklagi
alþingis:
Meira held eg við gætum haft uppúr því ef þingmenn gætu komið svo tímanlega til
þings að við gætim átt 2-3 fundi með oss hér sem flestir þingmenn áðr en Þing er sett;
að gana nú óviðbúinn og án alls samkomulags fyrir fram inn á Þing það lýst [sic] mér
ekki á (bls. 364).
En þegar Jón forseti mætti til alþingis í Reykjavík sumarið 1875 var nafni
hans ekki þar. Hann lést 31. maí 1875.
Samskipti og samstarf Jóns Guðmundssonar og Jóns Sigurðssonar eru
mikilvægur þáttur í íslenskri stjórnmálasögu áranna 1845-1875. Að því
leyti er mikill fengur að því að út komi heimildir sem varpa ljósi á það.
Enginn vafi er á því að útgáfa Einars Laxness á þessum bréfum er vönduð
í alla staði. Ef að einhverju mætti finna er það einna helst að bókinni er
fylgt úr hlaði með frekar stuttum inngangi þar sem einungis meginatriði í
samskiptum Jónanna eru rakin. Forvitinn lesandi finnur fljótlega þörf hjá
sér til að leita í bækur þar sem umfjöllun er rækilegri, t.d. ævisögur Jóns
Sigurðssonar og ævisögu Jóns Guðmundssonar eftir Einar Laxness. En
mörg gagnlegustu ritin eru komin til ára sinna og ekki væri vanþörf á því
að meta pólitískt starf og viðskipti Jónanna í ljósi okkar tíma; að hvaða
leyti hefur sýn okkar á þau breyst frá þeim tíma að ísland var nýsjálfstætt
ríki, nú þegar runnin er upp öld ríkjabandalaga og víðtæks fullveldisfram-
sals? Enginn vafi er á því að útgefandi er manna best að sér um þá sögu og
hefði getað lagt ýmislegt fróðlegt þar til, en það endurmat verður að bíða.
Senn mun koma að því að saga Jóns Sigurðssonar og Jóns Guðmundssonar,
sem öðrum þræði er saga íslenskrar sjálfstæðisbaráttu, verður á ný tekin til
umræðu og gagngers endurmats. Þegar þar að kemur mun verða ómælt gagn
af því riti sem nú er komið út.